lantanitler
Ender toprak elementlerinin genel adı. Adları dizinin birinci
elementi fantandan kaynaklanan, genel olarak Ln
simgesiyle gösterilen lantanitlere `ender topraklar` adı
verilmesi aslında pek doğru değildir. Çünkü sanıldıkları
kadar az bulunmazlar: Yerkabuğundaki oranları yüzde
0,016, yani kurşundan on kat, gümüşten bin kat boldur.
Elementleri sınıflandırma çizelgesinde atom numaraları
57 ile 71 arasında yeralır.
Doğada lantanitlere, maden filizleri halinde rastlanır;
başlıca filizlerinden monazit Hindistan`da, Brezilya`da,
Güney Afrika`da ve Avustralya`da bol bulunur;
bastnaezitse Kaliforniya`da büyük miktarda çıkarılır.
Lantanitlerin benzerlikleri, atomlarındaki iki dış elektron
tabakasının aynı olmasından ya da bir elementten
öbürüne çok az fark gözlenmesinden kaynaklanır. Bu
yüzden, tanınmaları ve ayrılmaları için, sabırla .
“Ender toprak elementlerinin genel adı. Adları dizinin birinci
elementi fantandan kaynaklanan, genel olarak Ln
simgesiyle gösterilen lantanitlere `ender topraklar` adı
verilmesi aslında pek doğru “
Ender toprak elementlerinin genel adı. Adları dizinin
Ender toprak elementlerinin genel adı. Adları dizinin birinci
elementi fantandan kaynaklanan, genel olarak Ln
simgesiyle gösterilen lantanitlere `ender topraklar` adı
verilmesi aslında pek doğru değildir. Çünkü sanıldıkları
kadar az bulunmazlar: Yerkabuğundaki oranları yüzde
0,016, yani kurşundan on kat, gümüşten bin kat boldur.
Elementleri sınıflandırma çizelgesinde atom numaraları
57 ile 71 arasında yeralır.
Doğada lantanitlere, maden filizleri halinde rastlanır;
başlıca filizlerinden monazit Hindistan`da, Brezilya`da,
Güney Afrika`da ve Avustralya`da bol bulunur;
bastnaezitse Kaliforniya`da büyük miktarda çıkarılır.
Lantanitlerin benzerlikleri, atomlarındaki iki dış elektron
tabakasının aynı olmasından ya da bir elementten
öbürüne çok az fark gözlenmesinden kaynaklanır. Bu
yüzden, tanınmaları ve ayrılmaları için, sabırla çok
uzun çalışmalar yapmak gerekmiştir.
Lantanitlerin, optikte seçkin gereçler olmalarını sağ
layan tayf özelliklerinin yanı sıra, uygulama alanlarını
genişleten magnetik nitelikleri vardır. Sözgelimi gadolinyum,
ferromagnetik bir elementtir ve magnetik alan
içine konursa, demir gibi güçlü bir mıknatıslanma gösterir.
Ne var ki, bu özellik 19 °C`ın üstünde yiter. Lantanitlerin
bazı bileşikleri, molekül düzeyine özgü magnetik
alan varlığını veren ender magnetik nitelikler taşırlar.
Lantanitler, kimyasal bakımdan çok etkin elementlerdir;
özellikle hidrojen, oksijen, azot, karbon ve borla
ileri ölçüde tepkimeye girerler. Lantanitler kimyası,
öropyum (europium) dışında tümünün, üç değerli olu
şuna dayanır: Heratom üç elektron yitirerek birartı iyona
dönüşür (La3+, Ce3+, vb.). Bazı durumlarda, özellikle
oksitlerinde, ikili ve dörtlü birleşme değerleri saptanmıştır.
Lantanitlerin elektron ve tayf özellikleri, birçok alanda
kullanılmalarına yol açmıştır. Cam sanayisinde, sözgelimi
perdahlama işlemlerinde, özel ve renkli cam
üretiminde, lantanit oksitleri büyük ölçüde tüketilir. Ayrıca
ısı kalkanları, ateşleme bujileri, yüksek sıcaklıkta
ısıtma elemanları, sanayi seramiği yapımında, söz konusu
oksitlere çok sık başvurulur. Petrolün kraking iş
lemlerinde de, katalizör görevi üstlenen bu oksitler bü
yük ölçüde kullanılır.
Lantanitlere bağımlı sanayilerden biri de, aydınlatma
sanayisidir. Mutfak gaz lambalarının fitilleri, toryum ve
seryum oksitleriyle yapılır; birçok projeksiyon makinesinin
ark kömürlerinin yapımında lantanit oksitleri ve
flüorürleri kullanılır. Ayrıca, bazı lantanit tuzlarından,
sokak lambalarının ışık gücünü artırmada yararlanılır.
Öropyumla etkinleştirilmiş itriyum vanadat, 1960`tan
bu yana, renkli televizyon için kırmızı pigmentlerin hazırlanmasında
kullanılmaktadır. Ayrıca, uyumlu lazer
ışın demetleri elde etmede, öropyumun tayf özelliklerinden
yararlanılır.
Lantanitler metal olarak, doğrudan doğruya monazitten
elde edilmiş bir karışım olan `mişmetal` biçiminde
tanınır. Ayrıca, monazite demir katılarak çakmaktaşı
üretilir. Metalürjide lantanitler, yüksek sıcaklıkta ortaya
çıkan aşınmaya karşı, alaşımların dirençlerini artırmada
kullanılır. Ayrıca tıpta, nükleer alanda ve bilgisayarların bellek ve iletim öğelerinde de, lantanitlerden günden
güne daha çok yararlanılmaktadır.