İstanbul (il)

Marmara bölgesinde il. Yüzölçümü 5 712 km2, nüfusu 1990 sayımında 7 309 190, merkezi İstanbul kenti olan İstanbul ili, 33 ilçeye ayrılmıştır: Adalar, Avcılar, Bağcı­ lar, Bahçelievler, Bakırköy, Bayrampaşa, Beşiktaş, Beykoz, Beyoğlu, Eminönü, Esenler, Eyüp, Fatih, Gaziosmanpaşa, Güngören, Kadıköy, Kâğıthane, Kartal, Kü­ çükçekmece, Maltepe, Pendik, Sarıyer, Şişli, Tuzla, Ümraniye, Üsküdar, Zeytinburnu, Büyükçekmece, Çatalca, Silivri, Sultanbeyli, Şile, Yalova. İstanbul boğazının iki yanında Avrupa ve Asya toprakları üstünde yayılan, kuzeyde Karadeniz, güneyde Marmara denizi, doğuda Kocaeli ili, batıda Tekirdağ ili, güneydoğuda da Bursa iliyle sınırlanan İstanbul ilinin yüzey şekilleri, yüksekliği az bir yayla görünüşündedir. Arazi, vadilerle önemli ölçüde yarılmış ve vadi tabanları ile .

“Marmara bölgesinde il. Yüzölçümü 5 712 km2, nüfusu 1990 sayımında 7 309 190, merkezi İstanbul kenti olan İstanbul ili, 33 ilçeye ayrılmıştır: Adalar, Avcılar, Bağcı­ lar, Bahçelievler, “

Marmara bölgesinde il. Yüzölçümü 5 712 km2, nüfusu

Marmara bölgesinde il. Yüzölçümü 5 712 km2, nüfusu 1990 sayımında 7 309 190, merkezi İstanbul kenti olan İstanbul ili, 33 ilçeye ayrılmıştır: Adalar, Avcılar, Bağcı­ lar, Bahçelievler, Bakırköy, Bayrampaşa, Beşiktaş, Beykoz, Beyoğlu, Eminönü, Esenler, Eyüp, Fatih, Gaziosmanpaşa, Güngören, Kadıköy, Kâğıthane, Kartal, Kü­ çükçekmece, Maltepe, Pendik, Sarıyer, Şişli, Tuzla, Ümraniye, Üsküdar, Zeytinburnu, Büyükçekmece, Çatalca, Silivri, Sultanbeyli, Şile, Yalova. İstanbul boğazının iki yanında Avrupa ve Asya toprakları üstünde yayılan, kuzeyde Karadeniz, güneyde Marmara denizi, doğuda Kocaeli ili, batıda Tekirdağ ili, güneydoğuda da Bursa iliyle sınırlanan İstanbul ilinin yüzey şekilleri, yüksekliği az bir yayla görünüşündedir. Arazi, vadilerle önemli ölçüde yarılmış ve vadi tabanları ile yayla yüzeyi arasındaki yükselti farkı artmıştır. İstanbul ilinin en yüksek yerleri, İstanbul boğazının doğusunda kalan kesimdedir. Bu kesimde, yapılarındaki kuvarsitin dayanıklılığı nedeniyle aşınmanın etkisinden kurtularak yayla yüzeyine göre oldukça yüksekte kalmış tepelerin en yükseği, Kartal`ın kuzeydoğusundaki Aydos tepesidir. 537 metre yükseltili bu tepe dışında, İstanbul ili sınırları içinde yükseltisi 500 metreyi geçen tek nokta, Yalova ilçesi sınırları içindedir. Yükseltisi 400 metreyi aşan doruklarsa, Anadoluhisarı`nın doğusundaki Alemdağ (442 m) ile Kadıköy`ün kuzeyindeki Kayışdağı`dır (438 m). Üsküdar`ın doğusunda yükselen Büyük Çamlıca ve Küçük Çamlıca tepelerinin yükseltileri 300 m`yi bulmaz (birincisi 261 m, İkincisi 226 m). İstanbul boğazının batısında kalan kesimde, yani İstanbul ilinin Avrupa topraklarında, doğudakiler kadar yüksek tepelere rastlanmaz. Bu kesimdeki yükseltiler, güneydoğudan kuzeybatıya doğru gidildikçe artar. Istranca dağlarının son yükseltileri, İstanbul ilinin kuzeybatısına kadar sokulur. İlin Avrupa kesiminin en yüksek (324 m) doruğu da buradadır. İstanbul ilinde iklim, Karadeniz Bölgesi iklimi ile Akdeniz iklimi arasında bir geçiş iklimi özelliği gösterir. Kış mevsiminde, özellikle Balkan yarımadası üstünden gelen soğuk baskınları ile Karadeniz etkisini yansıtan çisintili-yağışlı, az soğuk, ama üşütücü havalar ve ılık lodoslu havalar birbirini izler. Ocak ayı sıcaklık ortalamaları Şile`de 5,4 °C, Göztepe`de 5,4 °C, Yalova`da 6,1 °C, temmuz ayı sıcaklık ortalamalarıysa Şile`de 22,7 °C, Yalova`da 22,9 °C, Göztepe`de 23,4 °C`tır. İstanbul ilindeki meteoroloji istasyonlarında günümüze kadar kaydedilen en düşük ve en yüksek sıcaklıklara, Göztepe meteoroloji istasyonunda rastlanmıştır (en düşük -16,1 °C, 9.2.1929`da; en yüksek 40,5 °C, 11,8.1970`te). Sı­ caklığın 0 °C`ın altına düştüğü, yani don yapan günler sayısı Göztepe`de 24, Şile`de 20, Yalova`da 19`dur. Yıllık yağış tutarı ortalamaları yarım metrenin üstünde, ama bir metreden azdır: Şile`de 747 mm; Kandilli`de 786 mm; Yalova`da 760 mm. Yıllık yağışın mevsimlere bölünüşü, Akdeniz yağış rejimindekine benzemekteyse (en yağışlı mevsim kış, en kurak mevsim yaz) de, yaz kuraklığı hafiflemiştir (Kandilli`de yıllık yağışın yüzde 13`ü yazın düşer; oysa İzmir`de bu oran yalnızca yüzde 2`dir). Yağışlı günler sayısı, genellikle 100 günü geçer (Göztepe`de 121 gün). Kapalı günlerin ortalama sayısı da, 100 gün dolayındadır. Göztepe`de ortalama olarak yılda 99 gün kapalı geçmekte, bu sayı Şile`de 125 günü bularak, Karadeniz`e komşuluğun etkisini ortaya koymaktadır. Kar yağışlı günlerin sayısı, ortalama olarak 10 günden azdır (Yalova`da 3,2, Şile`de 5,4, Kilyos`ta 6,5 gün). Yerin karla örtülü olduğu günlerin ortalama sayısı da 10 günü bulmaz: Yalova`da-2,3 gün; Kilyos`ta 5,7 gün; Şile`de 6,6 gün; Göztepe`de 7,5 gün. Ama, bu sayıların ortalama değerler olduğunu ve her yılın gerçek durumlarının bu sayılardan çok farklı olabildiğini unutmamak gerekir. Sözgelimi, Göztepe istasyonunda ortalama olarak 8,3 olan kar yağışlı gün sayısının, 1948 yı­ lında 34 günü bulduğu, yerin karla örtülü olduğu günler sayısının da bu istasyonda 23 gün (1950) ile 0 (sıfır) gün (1955 ve 1958) arasında değiştiği görülmüştür. İstanbul ilinde, büyük akarsu yoktur. En büyük akarsu, aynı zamanda Kocaeli yarımadasının da en büyük suyu olan Riva çayıdır. İGüneydoğu-kuzeybatı doğrultusunda akan bu akarsu, Beykoz`un Riva köyü yakınında Karadeniz`e dökülür. Boğaz`a dökülen akarsuların en önemlileri, doğudan dökülen Göksu ve Küçüksu ile batıdan dökülen İstinye deresi ve Büyükdere`dir. Ayrı­ ca, Haliç`e dökülen Kâğıthane ve Alibeyköy dereleri, Küçükçekmece gölüne dökülen Sazlıdere, Büyükçekmece gölüne dökülen Karasu deresi ve Terkos gölüne dökülen Istranca deresi sayılabilir. İstanbul ilinde 3 göl vardır: Büyükçekmece, Küçük­ çekmece ve Terkos gölleri. Bunların en büyüğü olan Terkos gölü (24 km2), İstanbul`un 50 km kadar kuzeybatısında, Karadeniz kıyısı yakınındadır. Eski bir koyun, denizden kumsal ve alçak bir setle ayrılmasıyla oluş­ muştur. Gölün girinti ve çıkıntıları, denizin bastığı dereağızlarını belirtir. Terkos gölü, İstanbul kentinin büyük bir kesiminin suyunu sağlar. Gölün doğusundaki Terkos köyünde 1885 yılında kurulan tesis, göl sularını temizler ve İstanbul`a gönderir. İstanbul`un 15 km kadar batısında bulunan Küçükçekmece gölü de, Marmara kıyısındaki eski bir koyun önünün kıyı kordonu tarafından kapanmasıyla, kıyı gölüne (lagün) dönüşmesi sonucu oluşmuştur. 16 km2 genişliğindeki bu gölün en derin yeri, güney kenarına yakındır (20 m). Denizle ilişkisi tam kesilmemiş olduğundan, suları yarı tuzludur. Kü­ çükçekmece gölünün 12 km batısında yeralan Büyük- çekmece gölü de, Küçükçekmece gölünde olduğu gibi, eski bir vadi ağzının önce deniz suları altında kalarak koy haline gelmesiyle, sonra da bu koyun bir kıyı kordonuyla kapanmasıyla oluşmuştur. Yalnız, Büyükçekmece gölü, koyu kapatan kıyı kordonunun yeri bakı­ mından, Küçükçekmece gölünden farklıdır. Küçükçekmece gölünü oluşturan setin koyun tam ağız kesiminde oluşmasına karşılık, Büyükçekmece gölünü denizden ayıran kordon, koyun orta kesimindeki darlaşma yerindedir. Bu nedenle de, Büyükçekmece gölü, adının tersine, Küçükçekmece gölünden küçüktür (Küçükçekmece 16 km2; Büyükçekmece 11 km2). Sığ olan Büyük­ çekmece gölünün (en derin yeri, 3,5 m) suları yarı tuzludur. İlin doğal bitki örtüsünde, kuzeye bakan yamaçlar ile güneye bakan yamaçlar arasında farklılıklar görülür. Kuzeye bakan yamaçlarda, özellikle de Karadeniz`e yakın olan kesimlerde kayın, gürgen, kestane gibi nemcil ormanlara rastlanır. Güneyde Marmara kıyılarında, Akdeniz bitki örtüsü egemendir: Maki toplulukları; kurakçıl orman (Adalar`daki kızılçam ormanları). İlin orta kesimlerindeki ormanlarda, meşe türleri ağır basar. EKONOMİ İstanbul ilinde tarıma elverişli alanlar fazla yer tutmaz.. Ekim alanlarının büyük bölümü tahıla ayrılır. Tahıl tarlalarının da yarıdan çoğu buğday ekimine ayrılmıştır. Bir­ çok ilimizde fazla ekilmeyen yulaf, İstanbul ilinde gerek ekim alanı, gerekse üretim bakımından ikinci sırada gelir. Mısır ekimi, buğday ve yulaftan sonra, tahıl türleri arasında üçüncü sırayı alır. Sanayi bitkileri arasında, en çok şekerpancarı üretilir. Özellikle Çatalca ve Silivri il­ çelerinde yetiştirilen şekerpancarı, Alpullu Şeker Fabrikasında işlenir. Ayçiçeği ekimi de önemlidir. İstanbul`un oluşturduğu büyük pazar, kent çevresinde sebzeciliğin gelişmesini sağlamıştır. Dikili alanlar arasında zeytin ağacı birinci sırada yeralır. İstanbul ilinde hayvancılık önemli değildir. Büyük kentin et gereksinmesini sağlayan hayvanlar il dışından, hattâ bölge dışından gelir; yalnız, kentin çevresinde kurulan tavuk çiftliklerinin sayısı, son yıllarda çok artmıştır. Suyunun sıcaklığı ve balıklar için besin olabilecek maddelerin çokluk ve azlığı bakımından iki farklı denizi birleştiren, bu yüzden de mevsimlik balık göçleri görülen İstanbul boğazı, yakın döneme kadar önemli bir balık­ çılık alanıyken, kirlenme sonucu, son yıllarda bu önemi azalmıştır. İstanbul ilinde, önemli sayılabilecek yeraltı gelir kaynağına rastlanmaz. Karadeniz kıyısının gerisinde, Ağaç­ lı kesiminde bulunan linyit yatakları, eski önemini yitirmiştir. Aynı biçimde, Sarıyer`in bir mahallesine adını veren (Maden mahallesi) bakır yatakları da, günümüzde tükenmiştir. İstanbul kenti ve yakın çevresi, ülkenin önemli sanayi alanlarından biridir. İstanbul`da gelişmiş olan sanayi kollarının başında gelen besin sanayisi yakın yıllara kadar birinci sırayı alır, onu dokuma sanayisi ve deri sanayisi izlerken, son çeyrek yüzyıl içinde, İstanbul sanayisinde görülen hızlı gelişme, hem sanayi kuruluşlarının sayısını artırmış, hem de sanayi kollarının sırasını değiş­ tirmiştir. Günümüzde İstanbul sanayisinde elektrikli alet ve metal eşya yapımı ile bazı taşıt araçlarıyla ilgilisanayi kolları!birincisıradadır.Kimya sanayisi(boya,jlaç, kozmetik, vb.) ikinci sırada yeralır. Onu dokuma sanayisi (pamuklu, yünlü dokuma ve hazırgiyim) izler. Deri ve ayakkabı sanayisi de önemli yer tutar. İstanbul`daki sanayi alanları arasında Haliç`in iki kıyısı, Bakırköy-Kazlıçeşme çevresi ve Kadıköy-İzmit arasındaki kesim yakın döneme kadar yoğunluk bakımından başta gelirken, günümüzde sanayi, Güneşli, İkitelli, Mahmutbey, Halkalı gibi alanlarda yoğunlaşmaktadır. ULAŞIM İstanbul, ulaşım bakımından önemli bir düğüm noktası oluşturur. Gerek Avrupa`dan (Sirkeci), gerek Anadolu`dan (Haydarpaşa) gelen demiryollarının bitim ya da başlangıç noktaları buradadır. Aynı şey, karayolları için de söz konusudur. Türkiye limanları içinde giriş-çıkış etkinliğiyle en başta gelen liman da, İstanbul limanıdır (Galata-Salıpazarı ve Haydarpaşa limanları). Türkiye`nin en işlek uluslararası ve ulusal havaalanı olan Atatürk havalimanı da, İstanbul ili sınırları içindedir. İstanbul`un Avrupa ve Asya kesimleri, İstanbul boğazı üstünde 1973`te hizmete giren Boğaziçi köprüsü ve 1988`de hizmete giren Fatih Sultan Mehmet köprüsüyle birbirine bağlanmıştır.