Çanakkale (kent)
Çanakkale ilinin merkezi. Marmara Bölgesi`nde, Çanakkale boğazının Anadolu yakasında, en dar kesimi kıyısında kurulu Çanakkale`nin nüfusu 531995`tir. TARİH Çanakkale kenti, kuruluşu çok eski dönemlere inmeyen, temelleri, XV. yy`da, Fatih Sultan Mehmet döneminde atılmış bir kenttir. Bu yeni kentin çekirdeğini Fatih Sultan Mehmet`in boğazdan geçişi denetleyebilmek için yaptırdığı kale oluşturmuştur. 1463`te yaptı rılan ve Kale-i Sultaniye adı verilen bu kale, Çanakkale boğazına dökülen Kocaçay (Sarısu) ağzındaki bir düzlükte kurulmuştu. Kare biçiminde olan kalenin içinde gene Fatih tarafından yaptırılan bir de cami bulunuyordu. Kalenin çevresinde zamanla gelişen yerleşme yerine de başlangıçta Kale-i Sultaniye deniyordu. Evliya Çelebi`nin belirttiğine göre, XVII. yy`da Çanakkale, çevresi bağ ve bahçelerle kuşatılmış .
“Çanakkale ilinin merkezi. Marmara Bölgesi`nde, Çanakkale boğazının Anadolu yakasında, en dar kesimi kıyısında kurulu Çanakkale`nin nüfusu 531995`tir. TARİH Çanakkale kenti, kuruluşu “
Çanakkale ilinin merkezi. Marmara Bölgesi`nde, Çanakkale
Çanakkale ilinin merkezi. Marmara Bölgesi`nde, Çanakkale boğazının Anadolu yakasında, en dar kesimi kıyısında kurulu Çanakkale`nin nüfusu 531995`tir. TARİH Çanakkale kenti, kuruluşu çok eski dönemlere inmeyen, temelleri, XV. yy`da, Fatih Sultan Mehmet döneminde atılmış bir kenttir. Bu yeni kentin çekirdeğini Fatih Sultan Mehmet`in boğazdan geçişi denetleyebilmek için yaptırdığı kale oluşturmuştur. 1463`te yaptı rılan ve Kale-i Sultaniye adı verilen bu kale, Çanakkale boğazına dökülen Kocaçay (Sarısu) ağzındaki bir düzlükte kurulmuştu. Kare biçiminde olan kalenin içinde gene Fatih tarafından yaptırılan bir de cami bulunuyordu. Kalenin çevresinde zamanla gelişen yerleşme yerine de başlangıçta Kale-i Sultaniye deniyordu. Evliya Çelebi`nin belirttiğine göre, XVII. yy`da Çanakkale, çevresi bağ ve bahçelerle kuşatılmış 2 000 evden oluşan bir yerleşmeydi. XVII. yy`a doğru Çanakka-. le boğazı Venediklilerin sık sık saldırısına uğrayıp, hattâ bir süre de ablukaları altında kaldı (1654`te Osmanlı- Venedik deniz savaşlarının en şiddetlilerinden biri kentin açığında oldu). Kale-i Sultaniye kenti bu olaylardan zarar gördü ve geriledi. Ama XVIII. yy`da, yeniden gelişti. Halkının büyük bölümü, ipek, yelken bezi, çanak- çömlek yapımıyla ve ticaretiyle uğraşan kente, çanak- çömlek üretim ve ticaretinin gün geçtikçe gelişmesiyle Çanak-Kalesi denilmeye başlandı ve zamanla bu ad Çanakkale`ye dönüştü. XIX.yy`da,jnüfusujl 1 000 dolayında olan kentte renkli ipek,jsırma ve mercanla, yapılan işlemecilik büyük ölçüde gelişmişti^ Yönetim bakımdan Çanakkale kenti, Osmanlı İmparatorluğunun ilk dönemlerinde Anadolu eyaletine bağlı Biga sancağı içinde yeralırken, sonradan, XVI. yy`ın ortalarına doğru kurulan ve merkezi Gelibolu olan Cezayin-i Bahr-i Sefid vilayetinin sınırları içine alındı. Daha sonra bu vilayetin merkezi oldu. XIX. yy`ın sonlarındaysa bağımsız Biga sancağının merkeziydi. Çanakkale, tarihinin en karanlık günlerini XX. yy`ın başlarında yaşadı. Birinci Dünya Savaşı patlak verince, İtilâf Devletleri`nin Rusya`ya yardım gönderebilmek için Çanakkale ve İstanbul boğazlarından geçmeyi tasarlamaları üstüne, İtilâf Devletleri donanmalarının Çanakkale boğazına saldırmasından büyük zarar gördü ve nüfusu azaldı. GÜNÜMÜZDE ÇANAKKALE Cumhuriyet döneminde Çanakkale`nin nüfusu, zaman zaman kente yerleştirilen askerî birlikler nedeniyle artmış, bazen de bu birliklerin başka yerlere aktarılması sonucunda azalmıştır. İlk nüfus sayımında (1927) 8 515 olan nüfusu, 1935`te 11 495`e yükselmiş, İkinci Dünya Savaşı içinde asker yığılmasının sonucu olarak 1940`ta 24 621 `i bulmuş, savaştan sonra yeniden 11 824`e düş müştür (1950). O tarihten sonra sürekli artarak, 1970`te 27 042`ye, 1980`de 39 975`e çıkmış, 1990`da da 50 000`i aşmıştır (53 995). Kentin nüfus artışına paralel olarak, alan açısından gelişmesi de 1950`li yıllara kadar yavaş oldu. Sözü edilen yıllarda, kentin yerleşme alanı yüzyılın başındaki sı nırlarını aşağı-yukarı koruyor, yalnızca Kocaçay`ın Çanakkale boğazına ulaştığı yerin gerisindeki düzlükte ve bu düzlüğün kuzeyindeki Hastane bayırının bir bölü münde yayılıyordu. Son kırk yıl içindeyse Kocaçay boyunca doğuya, kıyı kesiminde kuzeye doğru genişleyip, güneyde Kocaçay`ın karşı yakasına da taştı; doğudan Balıkesir ve İzmir karayolları doğrultusunda iç kesimlere doğru da yayıldı.
Çanakkale (il)
Marmara Bölgesi`nin güneybatı kesiminde il. Y ü zö lçü mü 9 737 km2, nüfusu 1990 sayımında 432 263, merkezi Çanakkale kenti olan Çanakkale ili, 12 ilçeye ayrılmıştır: Merkez, Ayvacık, Bayramiç, Biga, Bozcaada, Çan, Eceabat, Ezine, Gelibolu, Gökçeada, Lapseki, Yenice. Çanakkale ilinin topraklarını, kuzeydoğu-güneybatı doğrultulu Çanakkale boğazı, eşit olmayan bir biçimde ikiye böler. Boğazın batısında kalan kesim, batıdan Ege denizi, kuzeyden de Edirne ve Tekirdağ illeriyle sınırlı dır. Boğazın doğusundaki kesim de, kuzeyden Marmara denizi, doğudan Balıkesir ili, güneybatı ve batıdan Ege deniziyle kuşatılmıştır. Ege denizinde bulunan Bozcaada ve Gökçeada (İmroz) da, Çanakkale ilinin sınırları içine girer. Çanakkale ili genel olarak ele alındığında oldukça_ engebelidir. İli oluşturan iki kesim arasında .
“Marmara Bölgesi`nin güneybatı kesiminde il. Y ü zö lçü mü 9 737 km2, nüfusu 1990 sayımında 432 263, merkezi Çanakkale kenti olan Çanakkale ili, 12 ilçeye ayrılmıştır: Merkez, Ayvacık, “
Marmara Bölgesi`nin güneybatı kesiminde il. Y ü
Marmara Bölgesi`nin güneybatı kesiminde il. Y ü zö lçü
mü 9 737 km2, nüfusu 1990 sayımında 432 263, merkezi
Çanakkale kenti olan Çanakkale ili, 12 ilçeye ayrılmıştır:
Merkez, Ayvacık, Bayramiç, Biga, Bozcaada,
Çan, Eceabat, Ezine, Gelibolu, Gökçeada, Lapseki, Yenice.
Çanakkale ilinin topraklarını, kuzeydoğu-güneybatı
doğrultulu Çanakkale boğazı, eşit olmayan bir biçimde
ikiye böler. Boğazın batısında kalan kesim, batıdan Ege
denizi, kuzeyden de Edirne ve Tekirdağ illeriyle sınırlı
dır. Boğazın doğusundaki kesim de, kuzeyden Marmara
denizi, doğudan Balıkesir ili, güneybatı ve batıdan
Ege deniziyle kuşatılmıştır. Ege denizinde bulunan Bozcaada
ve Gökçeada (İmroz) da, Çanakkale ilinin sınırları
içine girer.
Çanakkale ili genel olarak ele alındığında oldukça_
engebelidir. İli oluşturan iki kesim arasında da, Anadolu
kesiminde yeralan Biga yöresinin, Trakya kesiminde
kalan Gelibolu yarımadasına göre daha engebeli oldu
ğu dikkati çeker. İlin en yüksek kesimleri, güneybatıda
Edremit körfezi kıyılarına dik biçimde inen Kaz dağları
üstündedir (1 767 m). Güneye doğru dik biçimde inen
Kaz dağları, kuzeye doğru hafif bir eğimle alçalarak ilin
orta kesimlerindeki tepelik, vadilerle derinlemesine yarılmış
alana karışır. Çanakkale ilinde ovalık alanlar azdır.
Başlıca ovalar, ilin güney kesimindeki Kara Menderes
vadisi boyunca sıralanmıştır. En önemlileri Bayramiç
ve Ezine ovalarıdır. Ayrıca akarsuların ağızlarında
alüvyonların birikmesiyle oluşmuş düzlükler de vardır.
Bunların başlıcası, bir kenarında ünlü Truva kenti yıkıntılarının
bulunduğu ovadır.
Çanakkale ilinin kıyı kesiminde, özellikle Edremit
körfezi kıyılarında, tipik Akdeniz iklimi egemendir. İlin
merkezindeki uzun birsüredirgözlem yapan meteoroloji
istasyonunun verilerine göre, en soğuk ay ortalaması
6 °C, en sıcak ay ortalaması 24,7 °C, günümüze kadar
kaydedilen en düşük sıcaklık . -11,5 °C[(29.2.1929), en
yüksek sıcaklık da 38,7 °C`tır (22.8.1952). Yıllık yağış
ortalaması. Çanakkale`de 629 mm, İmroz ve Biga`da
750 mm`nin üstündedir (759 ve 766 mm).
İl sınırları içinde büyük akarsu yoktur. En önemlileri
arasında Çanakkale boğazının güney ağzında, Kumkale
yakınlarında denize ulaşan Kara Menderes (ya da Eski
Menderes) çayı, Çanakkale kenti yakınlarında Çanakkale
boğazına dökülen Sarıçay ÜKocaçay1 da denir)ve güneybatı-kuzeydoğu doğrultusunda akarak Marmara
denizine dökülen Kocabaş çayı (ya da Biga,çayı)
sayılabilir. İlin önemsenebilecek tek gölü, Gelibolu yarımadasının
batısında, Anafarta limanı kıyısında yeralan
Tuz gölüdür.
Çanakkale ilinde ormanlık alanlar yaygındır. Gelibolu
yarımadası ve Kaz dağı, kızılçamların yaygın olduğu
alanlardır. İlin alçak kesimlerinde bodur maki topluluklarına
raslanır.
EKONOMİ
Çanakkale ili topraklarının dörtte biri tarıma elverişlidir.
Tarım alanlarının büyük bir kesiminde de tahıl ekimi yapılır.
Tahıl türleri arasında, buğdaydan sonra ikinci sırada
yulaf, üçüncü sırada arpa gelir. Sanayi bitkileri arasında
(şekerpancarı üretimi başlıca sırayı alır. Onu ayçi
çeği izler. Yenice ilçesinde iyi cins tütün yetiştirilirse de,
üretim fazla değildir. Bağcılık da, Çanakkale ilinde
önemli yer tutar. Yetiştirilen üzümler, sofralık olarak ve
şarap yapımında kullanılır. Bozcaada`da İstanbul piyasasını
da besleyen yüksek nitelikli `çavuş` üzümü yetiş
tirilir. Edremit körfezi kıyısındaki ince kıyı şeridi, ilin
önemli zeytin yetiştirme alanlarındandır; bu şeritte yeralan
Küçükkuyu, önemli bir zeytincilik merkezidir.
Gökçeada`da da zeytin ağaçları yaygındır. Tarıma ve
deniz ürünlerine dayalı sanayi kollarının (domates sal
çası, konserve, içki fabrikaları, vb.) son yıllarda geliştiği
gözlenmektedir. Ayrıca seramik ve çimento sanayisi de
yaygınlaşmıştır.
ULAŞIM
Çanakkale ili sınırları içinde demiryolu yoktur. İstanbul`u
Trakya üstünden İzmir`e bağlayan ve Gelibolu,
Eceabat, Çanakkale, Ezine, Ayvacık`tan geçen karayolu,
ilin başlıca trafik eksenidir. İkinci önemli karayolu da
Çanakkale`yi Çan-Yenice üstünden Balıkesir`e bağlayan yoldur. Çanakkale ve Gelibolu`nun, deniz yoluyla
da İstanbul`la bağlantıları vardır.
Çanakkale boğazı
Kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda uzanarak Marmara denizi ile Ege denizini bağlayan boğaz. İstanbul boğazıyla birlikte `Boğazlar` diye adlandırılan ve Akdeniz ile Karadeniz`i birbirine bağlayan önemli su yolunu oluşturan Çanakkale boğazı, tam ortasından geçirilecek düz birçizgi boyunca 62 km uzanır; amagirinti ve çıkıntılarıyla Anadolu kıyısının uzunluğu 94 km , Rumeli kıyısının uzunluğu 78 km`dir; en daryeri 1 375 m`yken, en geniş yeri 8 275 m`yi bulur; ortalama derinliğinin 60 m olmasına karşılık, yer yer 100 m`yi aşan çukurlara rastlanır. Karadeniz`den İstanbul boğazı yoluyla Marmara denizine geçen az tuzlu suların oluşturduğu bir üst akıntı (Ege denizine akar) ile Marmara denizine ge çen Akdeniz`in tuzlu sularının oluşturduğu bir alt akıntı tarafından aşılan Çanakkale boğazı kıyılarında, Çanakkale, .
“Kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda uzanarak Marmara denizi ile Ege denizini bağlayan boğaz. İstanbul boğazıyla birlikte `Boğazlar` diye adlandırılan ve Akdeniz ile Karadeniz`i birbirine bağlayan “
Kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda uzanarak Marmara
Kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda uzanarak Marmara denizi ile Ege denizini bağlayan boğaz. İstanbul boğazıyla birlikte `Boğazlar` diye adlandırılan ve Akdeniz ile Karadeniz`i birbirine bağlayan önemli su yolunu oluşturan Çanakkale boğazı, tam ortasından geçirilecek düz birçizgi boyunca 62 km uzanır; amagirinti ve çıkıntılarıyla Anadolu kıyısının uzunluğu 94 km , Rumeli kıyısının uzunluğu 78 km`dir; en daryeri 1 375 m`yken, en geniş yeri 8 275 m`yi bulur; ortalama derinliğinin 60 m olmasına karşılık, yer yer 100 m`yi aşan çukurlara rastlanır. Karadeniz`den İstanbul boğazı yoluyla Marmara denizine geçen az tuzlu suların oluşturduğu bir üst akıntı (Ege denizine akar) ile Marmara denizine ge çen Akdeniz`in tuzlu sularının oluşturduğu bir alt akıntı tarafından aşılan Çanakkale boğazı kıyılarında, Çanakkale, Eceabat, Lapseki ve Gelibolu kentleri yeralır. Uluslararası E24 karayolu da, Eceabat`tan Çanakkale`ye boğaz üstünden geçer.
Çanakkale Savaşları
Birinci Dünya Savaşı`nda Çanakkale boğazını geçerek İstanbuljboğazı-Karadeniz üstünden Rusya`ya yardım ulaştırmak isteyen İtilâf Devletleri ordu ve donanmalarıyla Osmanlı ordusu arasındaki çarpışmalara topluca verilen ad. Birinci Dünya Savaşı`nın en şiddetli günlerinde Doğu Cephesi`nde Almanya`nın karşısında tek başına kalan ve sürekli yenilgilere uğrayan Rusya`ya yardım etmek isteyen İngiltere ile Fransa, bu yardımı ulaştırmanın, ayrıca Osmanlı İmparatorluğu`nu çökertmenin en uygun yolunun Çanakkale boğazını geçip Karadeniz`e çıkmak olduğunu düşünerek 3 Kasım 1914`te Seddülbahir ve Kumkale tabyalarını topa tuttular. 19 Şubat 1915`te dış savunma hattındaki tabyalar iyice yıkılınca, karaya asker çıkararak dış hattı bütünüyle etkisiz kıldılar. Sonra bir yandan orta savunma hattındaki tabyaları .
“Birinci Dünya Savaşı`nda Çanakkale boğazını geçerek İstanbuljboğazı-Karadeniz üstünden Rusya`ya yardım ulaştırmak isteyen İtilâf Devletleri ordu ve donanmalarıyla Osmanlı ordusu “
Birinci Dünya Savaşı`nda Çanakkale boğazını
Birinci Dünya Savaşı`nda Çanakkale boğazını geçerek İstanbuljboğazı-Karadeniz üstünden Rusya`ya yardım ulaştırmak isteyen İtilâf Devletleri ordu ve donanmalarıyla Osmanlı ordusu arasındaki çarpışmalara topluca verilen ad. Birinci Dünya Savaşı`nın en şiddetli günlerinde Doğu Cephesi`nde Almanya`nın karşısında tek başına kalan ve sürekli yenilgilere uğrayan Rusya`ya yardım etmek isteyen İngiltere ile Fransa, bu yardımı ulaştırmanın, ayrıca Osmanlı İmparatorluğu`nu çökertmenin en uygun yolunun Çanakkale boğazını geçip Karadeniz`e çıkmak olduğunu düşünerek 3 Kasım 1914`te Seddülbahir ve Kumkale tabyalarını topa tuttular. 19 Şubat 1915`te dış savunma hattındaki tabyalar iyice yıkılınca, karaya asker çıkararak dış hattı bütünüyle etkisiz kıldılar. Sonra bir yandan orta savunma hattındaki tabyaları ateş altında tutarken ve dış hatlara özel eğitilmiş askerler çıkarırken, öte yandan da İngiliz ve Fransız savaş gemilerinin 18 Mart 1915`te genel bir saldırıya geçerek boğazı aşmasını tasarladılar. Boğaz`daki mayınları titizlikle temizlediler. Ama Yüzbaşı Hakkı Bey komutasındaki Nusret mayın gemisi, 7-8 Mart gecesi boğaza mayın döşedi. 18 Mart 1915`te on altı düşman gemisi boğaza girerek Türk tabyalarını ateş altına aldı; ne var ki, bir yandan mayınlara çarpmaları, bir yandan da Türk topçusunun etkili ve isabetli atışlarıyla, birçok Fransız ve İngiliz gemisi ya battı ya da savaşamayacak duruma geldi. Karadan destek sağlanmadıkça boğazı aşmanın olanaksızlı ğını anlayan İtilâf Devletleri, 25 Nisan`da, İngiliz, Fransız, Avusturya ve Yeni Zelanda (Anzak) askerlerinden oluşan 70 000 kişilik bir kuweti, Arıburnu ve Seddülbahir bölgesine çıkardılar; yüzü aşkın savaş gemisi, üç yü zü aşkın taşıt gemisi ve öze! çıkarma araçları, çıkarma kuwetlerini destekliyordu. İlk çıkarmaların yapıldığı Seddülbahir, Arıburnu ve Kumkale bölgelerinde bazı yerel başarılar kazanmalarına karşın, İtilâf Devletleri kuwetleri bir türlü kesin ba şarıya ulaşamıyor, Seddülbahir ve Arıburnu`nu ele ge- çiremiyorlardı. 19.Tümen`e komuta eden Mustafa Kemal, Conkbayırı`na zamanında yetişerek Kocaçimen tepesinin düşmesine olanak vermemiş, Binbaşı Mahmut Bey de düşmanın iç bölgelere sızmasını engellemişti. Bunun üstüne, Türk kuwetlerini dağıtmak için, Beşike limanı ve Saros körfezi dolayına göstermelik çıkarmalar düzenleyen İtilâf Devletleri, Kocaçimen tepesini ele geçirmek amacıyla Alçıtepe ve Arıburnu`nda büyük bir harekât başlattılar. Ama 5. Ordu`nun olağanüstü çabasıyla düşman geri püskürtüldü. 26 Nisan 1915`te düşman kuwetleri Seddülbahir`de büyük bir saldırıya giriştiler. Türkler 1 Mayıs`ta buna bir karşı saldırıyla yanıt verdiler. Çıkarma başlayalı iki buçuk aya yakın süre geçmiş, 100 000`e yakın Türk askeri şehit olmuş, ama düşman da ilerlemeyi başaramamıştı. Düşman kuwetleri, Anafartalar`ı ve Kocaçimen`i ele geçirmek amacıyla Suvla kıyısına beklenmedik bir çıkarma yaptı. Ama Mustafa Kemal`in 28. ve 41. alayları 10 Ağustos`ta saldırıya ge çirmesiyle düşmanı siperlerde bastıran Türk askerleri, başarılı bir süngü savaşından sonra Şahinsırt`a kadar ilerledi. Eylül ve ekim aylarında da kanlı, ama sonuç getirmeyen çarpışmalaroldu. Başlangıçta rahatça Çanakkale`yi geçerek kolay bir başarı elde edeceklerini sanan düş manda, Çanakkale savaşlarına son verme eğilimi doğ du. Sonunda İtilâf Devletleri kuwetleri, 1916 yılının ocak ayında, ele geçirdikleri tabyaları gizlice boşaltarak Çanakkale`den ayrıldılar. Böylece dokuz aya yakın süren, İtilâf Devletleri`nin 145 000 kadar kayıp verdiği, Türklerden de 200 000`e yakın kişinin şehit olduğu tarihin en kanlı savaşlarından biri olan Çanakkale Savaşları sona erdi.
