roman

Yaşamda olmuş ya da olma olasılığı bulunan olayları, gerçeğe uygun bir biçimde anlatan, farklı uzunlukta düzyazı bir anlatıdan oluşan edebiyat türü. Roman, insan yaşamının, genel olarak da yaşamın, gözlenen ya da tasarlanan bir yönünü ortaya koyar; `kurmaca` bir yapısı vardır. Romancı, dış dünyadan edindiği gözlem ve izlenimleri olduğu gibi yansıtmaz; gözlediği olayları kendi öznel gerçekliği içinde yeniden yaratır ve bir dü­ zene sokar; bazı tiplere farklı özellikler ekler; bazı yeni tipler yaratır. Romanı gezi, anı, tarih gibi türlerden ayı­ ran, bu kurmaca yapısıdır. Roman, anlatı türleri arasında özgürlüğü en geniş olan türdür. Roman, yazmanın belirli ve kesin kuralları yoktur; her romancı romanını oluştururken kendi kurallarım da koyar. Bununla birlikte bütün romanlarda gö­ rülen bazı ortak .

“Yaşamda olmuş ya da olma olasılığı bulunan olayları, gerçeğe uygun bir biçimde anlatan, farklı uzunlukta düzyazı bir anlatıdan oluşan edebiyat türü. Roman, insan yaşamının, genel “

Yaşamda olmuş ya da olma olasılığı bulunan olayları,

Yaşamda olmuş ya da olma olasılığı bulunan olayları, gerçeğe uygun bir biçimde anlatan, farklı uzunlukta düzyazı bir anlatıdan oluşan edebiyat türü. Roman, insan yaşamının, genel olarak da yaşamın, gözlenen ya da tasarlanan bir yönünü ortaya koyar; `kurmaca` bir yapısı vardır. Romancı, dış dünyadan edindiği gözlem ve izlenimleri olduğu gibi yansıtmaz; gözlediği olayları kendi öznel gerçekliği içinde yeniden yaratır ve bir dü­ zene sokar; bazı tiplere farklı özellikler ekler; bazı yeni tipler yaratır. Romanı gezi, anı, tarih gibi türlerden ayı­ ran, bu kurmaca yapısıdır. Roman, anlatı türleri arasında özgürlüğü en geniş olan türdür. Roman, yazmanın belirli ve kesin kuralları yoktur; her romancı romanını oluştururken kendi kurallarım da koyar. Bununla birlikte bütün romanlarda gö­ rülen bazı ortak özellikler vardır: Olaylar, tipler, konuş­ malar, betimlemeler, çözümlemeler, vb. Romancı gördüğü bir olayı ya da tipi, yaşamdaki herhangi bir ayrıntıyı ya da başka bir şeyi, konu olarak se­ çebilir. Romanlarda işlenen konular kabaca üç grupta toplanabilir: Bireysel konular (aşklar, acılar, umutsuzluklar, iç çatışmaları, vb.); toplumsal-ulusal konular (toprak sorunu, gecekondu sorunu, kan davası, yabancılaşma, bağımsızlık savaşı, vb.); evrensel konular (insan hakları, savaşlar, barış, vb.). Çağdaş romanlarda, toplumun hemen her kesiminden gelen insanlar (siyasetçiler, bilim adamları, işçiler, köylüler, memurlar, çocuklar, vb.), toplumsal konumları ve bireysel yapılarıyla birlikte anlatılır. Romancı, olayların gelişmesiyle bağlantılı olarak, tiplerin dış görü­ nüşlerini çizer; olayların ve ilişkilerinin toplumsal konumunda, özellikle de ruhsal yapısında oluşturduğu de­ ğişmeleri ayrıntılı bir biçimde anlatmaya çalışır. Romanlarda olaylar, belirli yerlerde, belirli bir zaman içinde gelişir. Yer ve zaman öğesi, hem romanın gelişmesine bir taban ve boyut getirir, hem de gerçek yaşamla olan bağlantısını korur. Bazı romanlarda olaylar, geniş bir uzam içine yayılırken, bazı romanlarda dar uzam içinde, ayrıntılarda yoğunlaşır. Yer öğesi, olayların gelişme çizgisinde ve tiplerin toplumsal konumuyla birlikte verilmesinde önemli rol oynar. Ayrıca, bazı romanlarda olaylargeniş birzaman içinde gelişir; bazı romanlarsa, bir günde, hattâ daha kısa bir sürede tamamlanır; bu ikinci tür romanlarda, `geriye dönüş`lere (geç­ mişe dönüşlere) başvurulur. Romanlarda olayların yer ve zamana bağlı olarak anlatılışı sırasında, konuşmalar da yeralır. Konuşmalar, iki biçimde olabilir: `Karşılıklı konuşmalar`; `iç konuşmalar`. Roman kişileri arasında iletişimi kuran, romanın akışını sağlayan karşılıklı konuşmalar, bazen monologa dönüşür. Özellikle bilinçakışı romanlarında görülen `iç konuşmalar`, olayları bir kişinin (roman kahramanının) izlenimleri olarak sunmaları ve bu kişinin ruhsal açılımlarını sergilemeleri yönünden önem taşırlar. Romanlarda yer yer betimlemelere de raslanır. Romancı, kişilerini doğal ve toplumsal çevreleriyle birlikte vermeyi amaç aldığı için, olayların geçtiği yerleri (doğa parçası, kent, ev içi, vb.) ya da kişilerin ilişkide bulundu­ ğu eşyaları, romanın uygun yerlerinde kişilere ya da olaylara bağlı olarak betimler. Olayların akışı içinde ki­ şilerin ruhsal yapılarında ortaya çıkan değişme ve gelişmeleri de göz önünde bulunduran romancı, yer yer ruhsal çözümlemelere de başvurur. Romanlar genel olarak üç bölümden oluşur: Serim (yapıtın baş bölümüdür; J olayın ve! kişilerin niteliği belirtilir); düğüm (olaylar gelişir ve meraklı bir hale gelir); çözüm (olaylar bu son bölümde bir çözüme bağlanır). Bu bölümleme bütün romanlarda görülmez; bazı romanlarda serim yoktur; bazılarında da olaylar kesin bir çözüme bağlanmayabilir. Romanlar farklı biçimlerde sınıflandırılabilir: Romancının amacına göre (artistik roman, tezli roman, gülmece romanı); türüne göre (yaşamöyküsü;romanı, özyaşamöyküsü romanı, anı romanı, mektup romanı); edebiyat akımlarına göre (gerçekçi roman, doğalcı roman, gerçeküstücü roman, toplumcu-gerçekçi roman); konularına göre (ezgotik roman, aşk romanı, töre romanı, tarihsel roman, polisiye roman, köy romanı, halk romanı,Isiyasal roman, psikolojik roman). Ayrıca, belirli bir tarihsel dönemi çözümlemeli bir biçimde farklı sayıda romanda anlatan ırmak (nehir)-roman, somut bilgilere dayanılarak oluşturulan belgesel roman, bilimsel verilerden yola çıkıp, gelecekte ne gibi geliş­ meler olabileceğini varsayımlar halinde ortaya koyan kurgubilim romanı gibi roman türleri de vardır. Romancı, olayların anlatımında farklı yötemler uygular. Bazı romanlarda üçüncü tekil anlatım, bazı romanlarda birinci tekil anlatım (roman kahramanının ağ­ zından) kullanılır. Bazı romanlarsa anı, mektup, günlük tekniğiyle yazılır. Romanlarda olayların sıralanışında da farklı uygulamalar gözlenir. Bazı romanlarda olaylar, oluş sırasına göre dizilir; bazı romanlarda olayların sondan başa doğru anlatıldığı görülür; bazı romanlardaysa, olayların akış sırası ile geriye dönüşler arasında bir bakışım gözetilir. Romanlarda neyin anlatıldığından çok, nasıl anlatıldığı önemlidir. Roman, bir bilim kitabı olmadığı için, sorunlara çözüm getirmez; bununla birlikte, özellikle tezli romanlarda, belirli bir çözüm önerisi bulunur. Romancı kendi öznel gerçekliği içinde olayları, tipleri, ayrıntıları belirli bir dünya görüşü çerçevesinde, belirli bir bakış açısından, kendine özgü bir anlatım tekniğiyle anlatmakla yetinir. Özellikle çağdaş romanlarda, romanın neyi anlatmak istediği, okurun yorumuna bırakılmaktadır.
Dünya edebiyatında roman. En eski anlatı türü olan destanın yerini, sonraki dönemlerde halk öyküsü ve masal aşamalarından geçtikten sonra, öykü ve roman almıştır. `Roman` terimi Roma İmparatorluğu`ndakf halkların kullandığı bozulmuş Latince`ye (Roman dilleri) verilen addan kaynaklanır. Roman dilleriyle yazılmış ilk destan ve halk öykülerine `roman` adı verilmiş, bu terim sonradan belirli bir anlatı türünün adı olmuştur. XVIII. yy`ın başlarında bağımsız bir edebiyat türü haline gelen roman, bütün dünya edebiyatlarında yaygınlaşmıştır. Farklı çağlarda ortaya çıkan sanat akımları romanı da etkilemiş, bu sanat akımlarının genel ilkelerine uygun romanlar yazılmıştır. Dünya edebiyatında roman dalında ün yapan yazarların başlıcaları şunlardır: İngiliz edebiyatında Samuel Richardson, Henry Fielding, Jane Austen, Charles Dickens, Bronte kardeşler, Henry James, James Joyce, Graham Greene, Aldous Leonard Huxley, Somerset William Maugham, Virginia Woolf, vb.; Fransız edebiyatında Victor Hugo, Stendhal, Honore de Balzac, Gustave Flaubert, Guy de Maupassant, Marcel Proust, Andre Malraux, Andre Gide, Andre Maurois, Henry Troyat,Aiain Robbe-Grillet, Saint-Exupery, J. Paul Sartre, George Simenon, vb.; Rus edebiyatında Gogol, Gonçarov, Turgenyev, Dostoyevski, Tolstoy, Gorkiy, Ehrenburg, Şolohov, Soljenitsin, Pasternak, Simonov, vb.; ABD edebiyatında Herman Melville, Mark Twain, Jack London, William Faulkner, Ernest Hemingway, John Steinbeck, Henry Miller, Pearl Buck, William Saroyan, vb.; Alman edebiyatında Heinrich Mann, Thomas Mann, Erich Maria Remargue, vb.; İtalyan edebiyatında Alberto Moravia; çağdaş Yunan edebiyatında Nikos Kazancakis; Avusturya edebiyatında Stefan Zweig, Franz Kat`ka; Yugoslav edebiyatında İvo Andriç; Polonya edebiyatında Jerzy Andrezejewski; Norveç edebiyatında Knut Hamsun; İsveç edebiyatında August Strindberg; Romen edebiyatında Panait İstrati; Japon edebiyatında Yasunari Kavabata; Guatemala edebiyatında Miguel Angel Asturias; çağdaş Kırgız edebiyatında Cengiz Aytmatov; vb. Türk edebiyatında roman. Türk edebiyatına roman, XIX. yy`da çeviri yoluyla (Fenelon, Victor Hugo, Daniel Det’oe, Chateaubriand, Swit’t, Lamartine, Emile Zola, vb. romancılardan yapılan çeviriler) girdi. Tanzimat dö­ neminde ilk yerli örnekleri verilen roman, özellikle romantizm akımının etkisindeydi (Namık Kemal, Ahmet Mithat Efendi). Genellikle ahlâkçı bir tutum alan bu dö­ nem romancıları, tutsaklık, görücü usulüyle evlenme, çarpık batılılaşma gibi konuları işlediler; Samipaşazade Sezai, Mehmet Murat, Recaizade Mahmut Ekrem ger­ çekçilik akımını, Nabizade Nâzım da doğalcılık akımını benimsediler. Servetifünun döneminde roman tekniği gelişti (Halit Ziya Uşaklıgil); psikolojik romanın ilk örnekleri verildi (Mehmet Rauf). Cumhuriyet döneminde Türk romanı, Türk toplumunun gerçeklerine ışık tutmaya başladı; kent ve köy yaşamı, toplumsal ilişkiler, günlük yaşayışın ayrıntıları gerçek gözlemlere dayanılarak anlatıldı. 1930 yıllarından sonra toplumcu-gerçekçi roman akımının doğuşu, Anadolu`nun çeşitli yörelerinin insanlarının sorunlarının gerçekçi ve doğru biçimde yansıtılmasına olanak verdi; Anadolu insanı toplumsal, ekonomik, kültürel yapısıyla romanlara yansıtıldı. Ardından, Türk toplumunun yakın dönemde geçirdiği de­ ğişiklikler, bu değişikliklerin insan üstündeki etkileri, yabancılaşma, aydınların edilgenliği ve bunalımı, kentleş­ me olgusu ve yarattığı sorunlar, yurt dışına çalışmaya giden işçiler, tarihsel gelişme içinde ekonomik-siyasaltoplumsal olaylar, cinsellik gibi pek çok konu, roman çerçevesinde işlenebilir duruma geldi. Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatında roman dalında ün yapan yazarlarımız arasında Hüseyin Rahmi Gürpınar, Memduh Şevket Esendal, Abdülhak Şinasi Hisar, Halide Edip Adıvar, Halikarnas Balıkçısı, Refik Halit Karay, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Reşat Nuri Güntekin, Sadri Ertem, Peyami Safa, Ahmet Hamdi Tanpınar, Sabahattin Ali, Haşan İzzettin Dinamo, Kemal Tahir, Kemal Bilbaşar, Orhan Kemal, Aziz Nesin, Melih Cevdet Anday, Samim Kocagöz, Tarık Buğra, Mehmet Şeyda, Necati Cumalı, Yusuf Atılgan, Yaşar Kemal, Oktay Akbal, Attila İlhan, Talip Apaydın, Faik Baysal, Fakir Baykurt, Tarık Dursun K., Oğuz Atay, Demirtaş Ceyhun, Erol Toy, Yılmaz Güney, Adalet Ağaoğ- lu, Çetin Altan, Muzaffer İzgü, Selim İleri, Oktay Rit’at, Pınar Kür, DemirÖzlü, Erhan Bener, AbbasSayar, Mustafa Necati Sepetçioğlu, Sevgi Soysal, Bekir Yıldız, Erdal Öz, Necati Tosuner, Vedat Türkali, Peride Celal, Ayla Kutlu, Alev Alatlı, Orhan Pamuk, vb. anılabilir.