röle

Magnetik ya da elektromagnetik olarak çalışan elektrikli anahtar. Rölelerin en yaygın türü olan elektromagnetik rölelerde, dış devreden gelen akım, içinden geçtiği bobinin elektromıknatıs özelliği göstermesini sağlar. Oluşan magnetik alan, `yumuşak` demir bir armatürü çeker. Buarmatürde, rölenin tipine göre birya da daha çok bağlantıyı kapatır ya da açar. Elektrik devrelerine uzaktan kumanda edilmesi gereken uygulamalarda, röleler çok önemli rol oynar. Magnetik röleler, sürekli bir mıknatısın çok yakınında çalıştıklarından, röle yerine, `magnetik anaFıtar` diye adlandırılmaları daha doğ­ ru olur. Elektromagnetik rölelerin yapımı sırasında gözönünde tutulması gereken etmenler, rölelerin çalışacağı akım türü (dalgalı ya da doğru akım), kontakların geçirebileceği en büyük akım, bunların sayısı .

“Magnetik ya da elektromagnetik olarak çalışan elektrikli anahtar. Rölelerin en yaygın türü olan elektromagnetik rölelerde, dış devreden gelen akım, içinden geçtiği bobinin elektromıknatıs “

Magnetik ya da elektromagnetik olarak çalışan elektrikli

Magnetik ya da elektromagnetik olarak çalışan elektrikli anahtar. Rölelerin en yaygın türü olan elektromagnetik rölelerde, dış devreden gelen akım, içinden geçtiği bobinin elektromıknatıs özelliği göstermesini sağlar. Oluşan magnetik alan, `yumuşak` demir bir armatürü çeker. Buarmatürde, rölenin tipine göre birya da daha çok bağlantıyı kapatır ya da açar. Elektrik devrelerine uzaktan kumanda edilmesi gereken uygulamalarda, röleler çok önemli rol oynar. Magnetik röleler, sürekli bir mıknatısın çok yakınında çalıştıklarından, röle yerine, `magnetik anaFıtar` diye adlandırılmaları daha doğ­ ru olur. Elektromagnetik rölelerin yapımı sırasında gözönünde tutulması gereken etmenler, rölelerin çalışacağı akım türü (dalgalı ya da doğru akım), kontakların geçirebileceği en büyük akım, bunların sayısı ve çalışma hızlarıdır.
Dalgalı ve doğru akımla kumanda. Rölenin bobininden akım geçtiği zaman, bobinin çevresinde akı çizgileri oluşur. Bu akımın etkisinde kalan bölgede bulunan yumuşak demir armatür, magnetik devrenin relüktansı- nı (magnetik direncini) en aza indirecek biçimde hareket eder. Bu yüzden kumanda akımının doğru ya da dalgalı akım olması bir fark yaratmaz ve armatür her zaman, magnetik devrenin relüktansını azaltacak yönde hareket eder. Ancak, dalgalı akım kullanıldığı zaman, oluşacak foucault akımlarını azaltmak için, elektromıknatısın demir çekirdeğinin levhalar halinde yapılması gerekir. Bunun iki nedeni vardır: Foucault akımlarının istenmeyen bir ısı etkisi yaratmaları; düzeneğin çalışma hızını azaltmaları. Kontaklar. Kontakların büyüklüğü ve biçimi ile hangi maddeden yapılacakları, denetlenecek devrenin niteliklerine bağlıdır. Sözgelimi, yüksek güçlü anahtarlarda oluşan ark, birbirine değen yüzeyleri bozar ve kontakların birbirine yapışmasına neden olur. Bu yüzden, bu tür uygulamalara özen göstermek gerekir. Öte yandan, alçak gerilim uygulamalarında, kontak direnciönemli bir etmendir. Röle kullanılan elektronik devrelerde, kontak titreşimi sorun yaratabilir. Kontak titreşimi, kontakların, bütünüyle kapanmadan önce, birkaç kez açılıp kapanmasıdır. Bütünüyle elektromagnetik sistemlerde, çalışma hızları genellikle titreşim hı­ zından daha yavaş olduğundan, bunun önemi yoktur; ama çok daha hızlı çalışan elektronik devrelerde, titre­ şim kendini belli eder. Dalgalı akımlı denetim devrelerinde, her çevrim içinde akım ve bunun sonucunda da çekme gücü, iki kez sıfır olur. Kontaklar sert metalden yapılmışsa, bu koşullar altında sürekli titreşmeleri kaçınılmazdır. Bu yüzden gerilim altında birbirine değen yaylı pabuçlardan yapılırlar. Kontakların düzenlenişi, gereken işlemlerin sırasına göre ayarlanır. Sözgelimi, kapatma, açma, değiştirme, açmadan önce kapatma, kapatmadan önce açma gibi işlemler, uygun sırasıyla birbirini izler. Karmaşık telefon santrallarında kullanılan telefon rölelerinde bulunan bu kontak türleri, bir rölenin aynı anda altı kontağı birden açıp kapatmasını sağlayacak biçimde yapılır. Normal koşullarda, kontakların yüzeyleri bakırdan yapılır. Ama, güvenilir ve uzun ömürlü olmaları istenilen yerlerde, gümüş ya da altın yüzeyler kullanılır. Cıvalı devre açıp kapatıcı rölelerde, az miktarda cıva içeren cam bir tüp içine iki elektrot yerleştirilir. Röle, armatü­ rün üstünde yeralır ve böylece, röle hareket ettikçe, iki elektrodu saran cıva, elektrik iletkenliğini sağlar. Armatür yapısı. Ampul rölelle armatürü yaylı rölelerde, kontak ve armatür işlevleri birleştirilmiştir. Magnetik açıdan yumuşak bir çelikten ya da alaşımdan yapılan yayın, aynı zamanda akım geçirdiği için, iyi bir iletken olması gerekir. Bobinden akım geçtiği zaman, relüktansın en az olduğu konumu alan yay, kontakları açarya da kapatır. Röleyi çalıştıran akım kesildiği zaman, yay eski konumuna döner. Ticari rölelerin birçoğunda armatür, ayrı bir yaya bağlı bireklem üstüne takılır. Armatür, magnetik açıdan yumuşak bir maddeden, yani bobinden geçen akım kesildiği zaman üstünde artık mıknatıslık kalmayan bir maddeden yapılmalıdır. Telefon rölelerinde, üstünden akım geçen bobinin bir ucuna takılmış L biçiminde, yaylı ve hareketli bir kol (armatür) vardır. Bobinden akım geçtiği zaman, bu kolun kısa parçası bobine doğ­ ru çekilir ve öbür uç yukarı kalkarak asıl devreyi açar ya da kapatır. Çalışma hızı. Bir rölede kaç tane açıp kapatıcı kontak bulunacağı, elektromıknatısın çekme gücüne bağlıdır: Düzeneğin çalışma hızını belirleyen etmenlerden biri budur. Yüksek çalışma hızı gerektiren yerlerde, bütün hareketli parçalar hafifletilir ve bobinin indüktansı azaltılır (indüktans sarım sayısına bağlı olduğundan, azalması için bobinin daha az sarımlı yapılması gerekir). Buna karşılık çekme gücü, sarım sayısıyla birlikte artar. Yüksek çalışma hızı için, denetim akımının da artırılması gerekir. Bazı durumlarda da, çalışma hızının yavaş olması istenir. Bu amaçla sarım sayısı artırılır ve bobine, seri olarak bir indüktör ya da paralel olarak bir kondansatör eklenir. Başka biryöntem de, devreye geciktirici bir bobin ya da geciktirici zaman rölesi eklenmesidir. Geciktirici bobin, aynı demir çekirdek üstüne yerleştirilen birkaç sarımdan oluşmuş, ayrı bir bobindir. Kilitlemeli röleler. Geleneksel rölelerde akım geçtiği zaman bir işlem, geçmediği zaman da başka bir işlem gerçekleşir. Bazı durumlardaysa, denetim amacıyla akım sinyalleri kullanılır. Bir sinyal, rölenin durumunu değiştirir. İkinci bir sinyal, rölenin eski durumuna dönmesini sağlar. Bu tür rölelere, `kilitlemeli röle` adı verilir. Kilitlemeli rölenin yaygın türlerinden birinde, iki bobin ve iki armatür bulunur. Röle çalışırken, bobine alışılmış biçimde akım verilir. Armatür hareket ederek kontağı kapatınca, buna dik olarak duran armatür yukarı doğru kalkar ve yayın etkisiyle kapalı durumda kalır. Kontağı yeniden açmak için, öbür bobine akım verilir. İkinci armatür aşağı doğru inince, ana armatür serbest kalır ve kontak açılır. Ampul röle. Atmosfer etkisi, açılıp kapanan kontakların aşınmasını hızlandırır. Kontaklar üstünde oluşan ince tabakalar, kontak direncini değiştirir. Bu nedenle röle, koruyucu bir kutunun içine yerleştirilebilir; ama bu iş­ lem de eskimeyi bütünüyle önleyemez. Elektronik rö­ lenin geliştirilmesi (transistor ve tiristör), son derece hızlı, düşük güçle çalışan uzun ömürlü devre öğelerinin yapılmasını sağlamıştır. Ancak, bu öğelerin önemi sakıncaları, açık durumdaki dirençlerinin `sonsuz`dan küçük, kapalı durumdaki dirençlerininse `sıfır`dan bü­yük olmasıdır. Ampul röle, söz konusu kusurları giderilmiş elektromagnetik röle türünün örneklerinden biridir. Hareketli parçalan tepkimeye girmeyecek bir ortam (genellikle arı, kuru azot) içinde bulunduğundan, atmosferle etkileşme olmaz. Yumuşak krom-demir alaşımından yapı­ lan iki tel, gerekli bükülmeyi ve esnekliği sağlayacak bi­ çimde hazırlanırve kontak yüzeylerine, kontak direncini azaltma amacıyla altın kaplanır. Daha sonra bu yü­ zeyler, bircamtüp içine yerleştirilirve tüp, atmosferbasıncında azotla doldurularak kapatılır. Kontak yüzeylerinin arasındaki uzaklık, normalde 100 mikron kadardır. Tüpün dışında belirli güçte bir magnetik alan bulunduğu zaman, kontaklar birbirine yaklaşır. Böyle bir alan, kontak yüzeyleri ekseni üstünde yeralacak biçimde tüpün dışına yerleştirilen bir bobinle sağlanabilir.