orman

Ağaçlarla kaplı geniş alanları ve bu alanları kaplayan ağaçları topluca belirten terim. Orman denince akla, çoğunlukla meşe ya da kayın ağaçlarından oluşan köy koruluklarından, güneş altında kavrulan Akdeniz ormanlarına ve balta girmez koyu gölgeli ekvator ormanlarına kadar çeşitli biçim, renk ve kokuda yoğun bitki toplulukları gelir. Bu çeşitliliğin nedeni, biraz olsun nem bulunması koşuluyla, ormanların çeşitli iklimler altında gelişebilmeleridir. Bir ormanın iç ikliminin başlıca özelliği, sıcaklık ve nemlilik iniş çıkışlarının düşüklüğüdür. Ormanda güneş ışınlarının büyük bölümü, ağaçların tepeleri tarafından tutulur. Bu yüzden orman, gündüzleri çayırdan daha serin olur. Ama geceleri hava daha yavaş soğur. Aynı şey nem için de söylenebilir; ama nemlilik değişikliği daha azdır.
.

“Ağaçlarla kaplı geniş alanları ve bu alanları kaplayan ağaçları topluca belirten terim. Orman denince akla, çoğunlukla meşe ya da kayın ağaçlarından oluşan köy koruluklarından, güneş “

Ağaçlarla kaplı geniş alanları ve bu alanları

Ağaçlarla kaplı geniş alanları ve bu alanları kaplayan ağaçları topluca belirten terim. Orman denince akla, çoğunlukla meşe ya da kayın ağaçlarından oluşan köy koruluklarından, güneş altında kavrulan Akdeniz ormanlarına ve balta girmez koyu gölgeli ekvator ormanlarına kadar çeşitli biçim, renk ve kokuda yoğun bitki toplulukları gelir. Bu çeşitliliğin nedeni, biraz olsun nem bulunması koşuluyla, ormanların çeşitli iklimler altında gelişebilmeleridir. Bir ormanın iç ikliminin başlıca özelliği, sıcaklık ve nemlilik iniş çıkışlarının düşüklüğüdür. Ormanda güneş ışınlarının büyük bölümü, ağaçların tepeleri tarafından tutulur. Bu yüzden orman, gündüzleri çayırdan daha serin olur. Ama geceleri hava daha yavaş soğur. Aynı şey nem için de söylenebilir; ama nemlilik değişikliği daha azdır.
Ekvator ormanı. Yıllık yağış miktarının 1 500 mm`den aşağı düşmediği yağışlı ve sıcak iklim bölgelerinde, özellikle de yağışlar yıl boyunca düzgün bir dağılım gösteriyorsa, balta girmemiş ekvator ormanları gelişir ve nerdeyse içinegirilmez bir bitki örtüsü oluşturur. Bu tür ormanlara Orta Afrika`da, Güneydoğu Asya`da (Hindistan`dan Yeni Gine`ye kadar), Avustralya`da (Kuzey Queensland) ve Güney Amerika`da And dağlarının doğusunda (Amazon bölgesi) raslanır. Bitkiler, ekvator ormanlarında her zaman yeşil ve kat kattır. Yüksekliği 40 m`yi, hattâ 60 m`yi bulan dev ağaç­ ların altında, iki ya da üç kat halinde ormanaltı ağaçları, sonra yerden birkaç metre yükseklikte ve yarı karanlıkta, ağaççıklardan, çalılardan ve otlardan oluşan bir kat görülür. En yüksek ağaçların dallarının üstünde sürüngen sarılgan (sarmaşık), asalak bitkiler bulunur ve ağaç­ ların üstünde, üstbitken bitkiler (orkideler) yetişir. Topraksa aşağı yukarı çıplaktır; çünkü çok az ışık alabilir. Ekvator ormanlarında, pek çok hayvan (ama yalnızca en yüksek katlarda) yaşar. Bunlar ağaççıl (kurbağalar, papağanlar, sürüngenler) ve meyvecil hayvanlardır (sarılgan kuyruklu bağırgan maymunlar gibi bazı cüce memeliler). Bol yağış alan ekvator ormanlarının hayvan topluluğu her şeyden önce yerleşiktir. Besin bolluğu, yuvaların son derece çeşitli olması ve daha da önemlisi Üçüncü Zaman`da iklimin değişmemiş olması nedeniyle, bu ormanlarda çok eski kökenli pek çok hayvan tipi yaşamış ve aşağı yukarı değişmeden, günümüze kadar gelmişlerdir. Sözgelimi, gerçek bir canlı fosil sayılabilecek olan peripatus bunlardan biridir. Ayrıca, bu ormanlarda, hayvanların çevrelerindeki nesnelerle benzeşerek saklanmalarını kolaylaştıran pek çok renk benzeşmesi olgusuna rastlanır. Sözgelimi, bazı hayvanlar yeşildir (kuşlardan çeşitli papağanlar, meyvecil güvercinler, kolibrilerve bazı yılanlar); bir bölümüyse çevrelerindeki yaprak, dal ya da liken gibi cansız nesneleri andıran tam bir benzerleşme gösterir (çeşitli böcekler ve kertenkeleler). Tropikal orman. Tropikal orman, art arda kurak mevsimleri yağış mevsimlerinin izlediği iklimlerde yeti­ şir. Kurak mevsimde az ya da çok yapraksız, yağışlı mevsimde yeşil olur. Bu ormanlarda hem odunsu bitkiler, hem üstbitken bitkiler boldur. Tropikal ormanlarda hayvanlar, kurak mevsimi genellikle uyuşukluk içinde geçirir ya da göç ederler. Gü­ ney Amerika`daki tropikal ormanlarda jaguarlar, keseliler, tatular, tembelhayvanlar, yılanlar (bunların çıngı­ raklı yılan gibi bir bölümü zehirlidir), bazıları çok küçük olan, ama tümü gececi ve çoğunlukla gözalıcı renkte çeşitli geko türleri yaşar. Çok özgül bir başkatropikal orman tipi marıgrov`ardan oluşur; Florida, Brezilya, Senegal ve Angola`da, deniz kıyılarında ve denizkulaklarında yetişen mangrovlar, yüksek sıcaklık isteyen, ama deniz suyundan yararlandıkları için yağmur rejimine bağlı olmayan tuzcul bitkilerden oluşur. Bazı karabataklar, balıkçıllar, balıkkartallarının yanı sıra, mangrovlarda sürüngenler, maymunlar ve bazı mangust türleri yaşar. Bu kara hayvanlarının yanı sıra, yumuşakçalar, karındanbacaklılar, kısa kuyruklu kabuklular ya da yengeçler gibi hiç değilse belirli bir süre su dışında yaşayabilen çeşitli deniz hayvanları da bulunur. Sert yapraklılar ormanları. Kış mevsiminde yağmur alan, yazları sıcak ve kurak geçen ılıman iklimlerde, ormanlar sert yapraklı ağaçlardan oluşur. Bu tür ormana Kaliforniya ve Meksika`da, okaliptüs cinsinden çalılıkların baskın olduğu güney ve güneybatı Avustralya`da ve Akdeniz havzasında raslanır: Akdeniz havzasında ço­ ğunlukla, ormanın yerini çok yozlaşmış bir bitki örtüsü olan maki ya da fundalıklar alır. Sert yapraklı ormanların hayvan topluluğu, her şeyden önce yaz kuraklığına dayanabilen hayvanlardan oluşur: Böcekler (özellikle kınkanatlılar), kertenkeleler, yılanlar ve kirpi, ada tavşanı gibi bazı memeliler. Yapraklarını döken ormanlar. Dünyanın bol yağışlı ve yağışı eşit dağılışlı (yılda 750-1 500 mm), oldukça yumuşak havalı ve düzgün mevsimli, yani yazları sıcak ve nemli, kışları kurak ve oldukça soğuk bölgelerinde, ormanlar yapraklarını döken ağaçlardan oluşur. Avrupa`da bu ormanların başlıca ağaçları meşe türleri (ak meşe, kara meşe, tüylü meşe, vb.) ve kayındır. Bütün bu ağaçlar, kış mevsiminde yapraklarını dökerler. Ayrı­ ca, meşeler arasında, asitli olmayan az ya da çok serin topraklarda, yeryerdişbudak, ıhlamur, akçaağaç, karaağaç, gürgen ve fındık ağaçları yeralır. Kireç bakımından yoksul asitli topraklarda, kestane ağaçlarına da Taslanabilir. Çit sarmaşığı, filbahri, şerbetçiotu (Kuzey Amerika`da frenk asması) gibi bazı sarmaşık bitkiler, ağaç gövdelerine dolanır; özellikle ışığın geniş ölçüde geçmesine olanak veren meşeliklerde bol olurlar ve birçoğu erken çiçek açar. Yapraklarını döken ılıman bölge ormanlarında, belki de yiyecek meyve bulunmadığından ağaççıl hayvanlar çok azdır. Buna karşılık, bazı kemiricilere (tavşan, sincap) ve birçok av hayvanına (dağkeçisi, geyik, yaban domuzu), samur, kakum, kunduz ve ayıya (Kanada`da) bol miktarda rastlanır. Kozalaklı orman. Doğu Avrupa`nın iç bölümü, Sibirya, Kuzey Amerika gibi kışları çok şiddetli, yıllık sıcaklık farklılıkları çok yüksek olan sert kara iklimli ülkelerde, kozalaklı ağaç ormanları ağır basar (bunlara Sibirya`da taygadenir). Ağaçların kabukları kalın, gövdeleri bol re­ çineli, tümü yaz-kış yapraklı (melez çamı dışında), yaprakları dar ve sivridir (bu yüzden `iğne` diye adlandırı­ lır). Söz konusu ağaçlar, bu özelliklerinden dolayı yerel kışın kuru soğuğuna dayanabilirler. Ormanaltı genellikle yoksul ve toprak çıplaktır, yalnızca iğnelerin birikmesinden oluşan bir örtüyle kaplıdır. Bütün karaların en yaygın orman örtüsü taygadır (% 16,5). Tayganın ağaçları köknar (P/cea excelsa)ve huş (Betula verrucosa) gibi en kuzeyde yetişen ağaçlardır; bunlardan huş ağacı Norveç`te 59. enleme kadar yetişir (bu enlem, en sıcak ayda aşağı yukarı 10 °C izoterm çizgisine denk düşer). Sibirya`da72., Labrador`da 68. enleme kadar raslanır. Türkiye`deki çam ormanlarında olduğu gibi, bu ormanların hayvan topluluğu çok zengindir: Kozalaklıların tohumları, omurgalı ve omurgasız çeşitli hayvanlar (sincap, kuşlar) için önemli bir besin kaynağıdır. ORMANLARIN YARARLARI Orman çok yararlı bir bitki topluluğudur: İşlenecek ya da yakacak odundan, reçine ve meyvelerden oluşan orman ürünleri, ekonomide çok büyük önem taşır. Öte yandan, orman toprak aşınmasını önler, toprak kaymalarına, çığlara ve rüzgâra engel olur, taşkın dönemlerinde suların yükselmesini yavaşlatır. Ormanların, çeşitli insan etkinlikleri nedeniyle yok edilmesi, günümüzde büyük zararlara yolaçacak boyutlara varmıştır. Bu zararlar çoğunlukla kentlerde hava kirlenmesi biçiminde görülmektedir: Ormanlar ışılbire- şim (fotosentez) yoluyla oksijen üretir, yani bir tür akci­ ğer işlevi üstlenir ve modern toplumun bozduğu doğal dengeyi, kısmen de olsa düzeltebilirler. Ormanların çoğu, kereste ya da odun elde etmek, kâğıt ve kâğıt üretimi için işletilir; ama ormandan, başka ürünler de alınır. Bazı ormanlardan şekerli sıvı (Kanada`da Acer saccharum`dan akçaağaç şekeri) ve reçineler, meyve ve taneler elde edilir. Bazı ormanlar kestanelik, fıstıklık ve fındıklık biçiminde düzenlenmiştir. En düzenli keresteler, tropikal ormanlardan elde edilir. Çok değişik türlerden oluşan bu kerestelerin baş- lıcaları arasında okume (ekvator Afrikası), akaju (Amerika), tek (Çinhindi yarımadası), abanoz (Orta Afrika ve Güney Asya), vb. Ayrıca tropikal ormanlardan, büyük ölçüde hindistancevizi elde edilir; hindistancevizinin yağı geniş çapta besin olarak lifleriyse örtü ve ip yapı­ mında kullanılır.