SAMSUN (sehir)
25-05-2022
SAMSUN, Samsun ilinin merkezi. Samsun kenti, Kızılırmak ve Ye-
şilırmak deltaları arasında yeralan Samsun körfezi kıyı
sında, batıda Fener (Kalyon) burnu ile doğuda Mert ırmağı
adı verilen küçük bir akarsu ağzı arasında uzanır.
TARİH
İlk olarak günümüzdeki yerinin kuzeybatısında Fener
burnuyla sona eren sırtın üstünde ve yamaçlarında
Amisos adıyla kurulan kent, Karadeniz kıyılarını Musul`un
doğusundaki ünlü Ninova kentine bağlayan
önemli ticaret yolu üstünde olduğundan kısa sürede
gelişti. İ.Ö. V. yy`da Atmalılar tarafından, İ.Ö. 370`e
doğru Persler tarafından alınıp, Büyük İskender döneminde
bağımsızlığa kavuştu. İ.Ö. 76`da Romalı komutan
Lucullus tarafından Roma topraklarına katılıp,
önemli bir ticaret merkezine dönüştü. Bizansdöneminde
de önemli bir liman kenti olarak etkinliğini sürdürüp,
sık sık müslüman Arapların saldırısına uğradı ve Malatya
emîri Ömer komutasındaki bir ordu tarafından 863`te
yağmalandı.
Türklerin Anadolu`ya girmelerinden sonra Daniş-
mentoğullarının akınlar düzenledikleri Amisos`un yakınlarına,
XII. yy`da Kılıç Arslan II döneminde Selçuklular
yerleşerek, korumaları altına aldılar ve yanı başında,
deniz kıyısında Samsun adlı yeni bir kent kurdular: Amisos
ve Samsun kentleri uzun süre yan yana yaşadı. Yıldırım
Bayezit döneminde Samsun kenti Osmanlılar tarafından
alınırken (1394), Amisos, Cenevizlilerin elinde
kaldı. Ankara Savaşı`ndan sonraki karışıklık döneminde
Candaroğlu İsfendiyar Bey, Samsun`u ele geçirdiyse
de, kısa süre sonra Çelebi Mehmet tarafından yeniden
alındı. Yanı başındaki Amisos da düşmek üzereyken,
Cenevizlilerin kenti ateşe vererek, denize açılmalarıyla,
Amisos bütünüyle yandı.
Osmanlı yönetim örgütünde Trabzon iline bağlı Canik
sancağının merkezi olan Samsun kenti, bir süre
Anadolu ile Kırım arasındaki deniz ticaretinde önemli
rol oynayıp, daha sonra da çevresinde tütün ekiminin
yaygınlaşmasıyla, hızla gelişti. 1869`da bir yangında
büyük kesimi yandıysa da, Fransa`dan getirilen bir mimarın
yaptığı plana göre yeniden kurulup, Birinci Dünya
Savaşı sırasında 1915`te dört kez, Ruslar tarafından
topa tutuldu. Mondros Mütarekesi`nin imzalanmasından
sonra İngilizler tarafından kıyılarına asker çıkarıldıysa
da, 19 Mayıs 1919`da Atatürk`ün limanına ulaş
masıyla, Kurtuluş Savaşı`nın simgesi haline geldi.
GÜNÜMÜZDE SAMSUN
Cumhuriyet döneminin başında aynı adlı ilin merkezi
olan Samsun kentinin, 1927`deki ilk nüfus sayımında 30
333 olan nüfusu, ilk olarak 1965`te 100 000`i aşıp (107
510), 1990 nüfus sayımında 303 979`a yükseleli.
Nüfus artışına paralel olarak alanı da genişleyen
Samsun, günümüzde kıyı boyundaki dar kıyı şeridinden
taşarak, bu şeridi kuşatan yamaçlarda 100 m`yi
aşan yüksekliklere kadar yayılmıştır. En önemli sanayi
kuruluşunun bakır ve pirit filizlerini işleyen Karadeniz
Bakır İşletmeleri olduğu kentte, öbür sanayi tesisleri
arasında un, salça, bitkisel yağ, süt ürünleri, sigara,yem, orman ürünleri, çimento, gübre, azot ve sülfürik
asit fabrikaları sayılabilir. Aynı zamanda da 19 Mayıs
Üniversitesinin merkezidir.
Samsun il (sehir)
25-05-2022
Samsun il, Karadeniz Bölgesinin Orta Karadeniz Bölümü`nde il.
Yüzölçümü 9 579 km2, nüfusu 1990 sayımında 1 158
400, merkezi Samsun kenti olan Samsun ili, 15 ilçeye
bölünmüştür: Merkez, Alaçam, Asarcık, Ayvacık, Bafra,
Çarşamba, Havza, Kavak, Ladik, Ondokuzmayıs,
Salıpazarı, Tekkeköy, Terme, Vezirköprü, Yakakent.
Kuzeyde Karadeniz kıyıları, doğuda Ordu, güneyde
Tokat ve Amasya, güneybatıda Çorum, batıda Sinop illeriyle
sınırlı olan Samsun ili toprakları, Kuzey Anadolu
kıyı dağlarının orta kesimlerini içerir. Doğu Karadeniz
ve Batı Karadeniz bölümlerindeki dağlara oranla çok
daha alçak olan, `Canik dağları` adı verilen bu dağlar,
yükseltileri genellikle 1 000-1 500 m`yi geçmeyen basık,
yuvarlak, dar sırtlar biçimindedir; bu özelliklerinin
sonucu olarak, Karadeniz kıyısı ile iç kesimler arasındaki
ulaşımda güçlüğe yol açmazlar. İlin yüzey şekillerinin
en dikkat çekicisi, Karadeniz`e doğru üçgen biçiminde
uzanan Kızılırmak ve Yeşilırmak deltalarıdır.
İlin kıyı kesimleri yağışlı, kışları ılık geçen bir iklimin
etkisindedir. İl merkezindeki meteoroloji istasyonunun
uzun süreli verilerine göre, en soğuk ay ortalaması 6,9
°C, en sıcak ay ortalaması 23,2 °C, günümüze kadar
kaydedilen en düşük sıcaklık -9,8 °C (9.2.1929), en
yüksek sıcaklıksa 39 °C`tır (15.8.1938). Yıllık yağış tutarları,
kıyı kesiminde batıdan doğuya doğru ilerlendikçe
artar: Alaçam`da 653 mm, Bafra`da 726 mm, Samsun`da
735 mm, Çarşamba`da 937 mm, Terme`de 975
mm.
Samsun ili, Türkiye`nin orman örtüsü bakımından
zengin sayılabilecek illerindendir. İlin iç kesimlerinde
ve ovalık yerlerde orman örtüsü aşağı yukarı bütünüyle
yok edilmiş olmakla birlikte, eğimli yerler 1 200 m yükseltiye
kadar meşe, gürgen, kayın, kestane, dişbudak
gibi yayvan yapraklı ağaçlardan, 1 200 m`den yukarılarda
da iğneyapraklı ağaçlardan oluşan ormanlarla örtü
lüdür.
Samsun ilinin suları, sık bir akarsu ağıyla Karadeniz`e
boşalır: Sular ya doğrudan doğruya Karadeniz`e inerler
ya da ilin iki büyük ırmağı Kızılırmak ve Yeşilırmak`a karışarak
onlar aracılığıyla Karadeniz`e ulaşırlar. Doğudan
batıya doğru başlıca akarsular arasında Terme suyu,
Yeşilırmak, Aptal suyu, Mert ırmağı, Kürtün suyu ve Kı
zılırmak sayılabilir.
Başlıca göller, ilin iç kesimindeki, Tersakan çayının
çıktığı Ladik gölü ile kıyı kesimlerinde, Yeşilırmak ve Kı
zılırmak deltasında yeralan delta gölleridir. Yeşilırmak
deltasındaki göllerin başlıcaları, Akgöl, Dumanlıgöl ve
Semenlik gölü, Kızılırmak deltasındaki başlıca göllerse
Karaboğaz gölü, Liman gölü, Balık gölü ve Uzungöl`dür.
EKONOMİ
Samsun ilinin ekonomisi, büyük ölçüde tarıma dayanır.
Tahıl türleri arasında en çok mısır yetiştirilir (en çok mısır
yetiştirilen ilçeler Çarşamba ve Terme`dir). Mısırdan
sonra, ikinci sırada buğday yeralır; baklagillerden fasulye
de önemli yertutar. Sanayi bitkileri arasında tütün ve
şekerpancarı önemlidir (tütün en çok Bafra`da, şekerpancarı
en çok Havza [ilin toplam şekerpancarı üretiminin
yarıya yakını] ve Vezirköprü ilçelerinde yetiştirilir).
Ayçiçeği üretimi de gelişmektedir. Ayrıca, Vezirköprü
ilçesinde az miktarda kenevir ekilir. Meyve ağaç
ları arasında, sayı bakımından fındık ağaçları (ildeki fındık
ağaçlarının yarıdan çoğu Terme ilçesindedir) birinci
sırada yeralır. Elma ve şeftali üretimi de önemlidir.
Samsun ilinde hayvancılık da gelişmiştir. Gelemen
Tarım İşletmesi`nde hayvan soyunun geliştirilmesi için
çalışmalar sürdürülmektedir. Kıyı kesimlerinde balıkçı
lık yapılan ilde, Kızılırmak ve Yeşilırmak ağızlarında avlanan
balıklardan havyar elde edilir.
Samsun ilinin yeraltı gelir kaynakları arasında, Amasya
ili sınırlarına yakın kesimdeki linyit yatakları ile Havza
ve Ladik ilçelerindeki sıcak su kaynakları sayılabilir.
Başlıca sanayi kuruluşları, il merkezindeki azot ve
sülfürik asit fabrikaları ile Murgul ve Küre`den getirilen
bakır ve pirit filizlerini işleyen Karadeniz Bakır Işletmeleri`dir.
Samsun kentinde ayrıca Tekel sigara fabrikası,
yem fabrikası, vb. kuruluşlar, Bafra ve Vezirköprü`de
de kereste fabrikaları vardır.
ULAŞIM
Samsun ilinde ulaşım kara, hava, deniz ve demiryollarıyla sağlanır. İl merkezi batıda Sinop`a, doğuda Ordu`ya,
güneyde Çorum ve Amasya`ya düzgün karakollarıyla
bağlanır. Samsun`u yurdun iç kesimlerine bağlayan
Samsun-Sivas demiryolu, cumhuriyet döneminde
yapılmış, Samsun limanı da modern görünüşünü 1960
yıllarının başında almıştır. Ayrıca il merkezi, uçak seferleriyle
Ankara ve İstanbul`a bağlanmıştır.
