Sadrettin Konevi

Türk mutasawıfı (Malatya 1210-Konya 1274). Anadolu Selçukluları döneminde önemli görevlere getirilen İshakadlı bir Türkün oğlu olduğu, babası ölünce üvey babası Muhittin Arabi tarafından büyütüldüğü sanılan Sadrettin Konevi (Şeyh-i Kebirde denir), gene kesin olmayan bilgilere göre Şam`a giderek, ünlü mutasawıflardan Evhadettin Kirmani`den ders aldı. Uzun süre Şahabettin Sühreverdi`nin düşüncelerini benimseyip, özellikle Muhittin Arabi`nin etkisinde kaldı. Görüşlerinin tümünü Allah ile evren ve Allah ile insan üstüne dayandırıp, evreni dolduran varlık türleri arasındaki ilişkileri ve kuralları Allah`a bağladı. Sadrettin Konevi`nin felsefe anlayışında temel varlık Allah`tır. Bütün varlık türleri Allah`tan gelir. Evreni yaratan (halik) Allah`tır; ama yaratan ile yaratılan (mahluk) ayrı değil, çokluk (kesret) .

“Türk mutasawıfı (Malatya 1210-Konya 1274). Anadolu Selçukluları döneminde önemli görevlere getirilen İshakadlı bir Türkün oğlu olduğu, babası ölünce üvey babası Muhittin Arabi tarafından “

Türk mutasawıfı (Malatya 1210-Konya 1274). Anadolu

Türk mutasawıfı (Malatya 1210-Konya 1274). Anadolu Selçukluları döneminde önemli görevlere getirilen İshakadlı bir Türkün oğlu olduğu, babası ölünce üvey babası Muhittin Arabi tarafından büyütüldüğü sanılan Sadrettin Konevi (Şeyh-i Kebirde denir), gene kesin olmayan bilgilere göre Şam`a giderek, ünlü mutasawıflardan Evhadettin Kirmani`den ders aldı. Uzun süre Şahabettin Sühreverdi`nin düşüncelerini benimseyip, özellikle Muhittin Arabi`nin etkisinde kaldı. Görüşlerinin tümünü Allah ile evren ve Allah ile insan üstüne dayandırıp, evreni dolduran varlık türleri arasındaki ilişkileri ve kuralları Allah`a bağladı. Sadrettin Konevi`nin felsefe anlayışında temel varlık Allah`tır. Bütün varlık türleri Allah`tan gelir. Evreni yaratan (halik) Allah`tır; ama yaratan ile yaratılan (mahluk) ayrı değil, çokluk (kesret) görünüşündedir; çünkü aralarında birlik (vahdet) vardır: Allah, bütün evreni, içinde yeralan varlık türleriyle birlikte kuşatır. Her insan Allah`ı kendi düşünce ve anlayış yeteneğine göre değerlendirir. İnsan Allah`a düşünce yoluyla ulaşır; daha sonra, düşüncelerine somut ve nesnel dayanaklar arar. Bu evrede önemli olan, Allah kavramının kesinlik kazanması,aydınlığa ve açık seçik bir tanıma kavuşmasıdır. Allah, yaratıcı bir güç kaynağıdır. Bütün evrenin ve varlık türlerinin özüdür. Allah dışında hiçbir nesnenin varlık niteliği olamaz. Bütün varlıklar Allah`tan gelir, Allah`a dö­ ner: Ölüm, yok oluş değil, geldiği kaynağa, ölümsüz öze dönüştür. Çokluğu (kesret) yorumlama yoluyla da, birtakım nitelikler mal etmekle de Allah kavranılamaz; Allah, bir varlığın ışığıdır (nurülvücut). Nur, bütün evreni içine alan, sonsuz ve sınırsız bir görünüştür ve insan, Allah`ın yalnızca görünüş alanına ilişkin yanını gö­ rür; oysa `hakikat` bu görünüşte değil, arkasında gizli olan öz`dedir. Öz`e ne akıl yoluyla, ne de basamak basamak artırılan bilgi yoluyla ulaşılabilir: Allah, insan için bir `bilinemez`dir. Sadrettin Konevi`nin görüşlerinin temel dayanağı Kur`an ve hadislerdir; ama, gördüğü eğitimin ve Muhittin Arabi`nin etkisiyla bazı tasawuf inanaçlarına da gö­ rüşleri arasında yer vermiştir. Farabi`nin ve İbni Sina`nın yer yer derin etkilerine rastlanmasına karşın, Sadrettin Konevi, bir yerden sonra felsefe ile tasawufu birleştirmeye çalışmıştır. Düşünce anlayışında tek kavrayıcı güç, belirli kurallara, genel geçerlik taşıyan ilkelere bağlanma gereğinde olan akıl değil, sezgidir; çünkü akıl sınırlıdır; sezgiyse sınırsızdır ve derin bir duyuştan kaynaklanır. Dolayısıyla Sadrettin Konevi`nin düşünce anlayışında akla dayanan felsefeye yer yoktur; bu bakımdan, etkisi daha çok muatasawıflar ve mevleviler arasında görülür. Başlıca yapıtları: İcaz ül-Beyan (Açıklamanın Akla Durgunluk Verişi), Nefahat ül-İlahiye (Tanrısal Esintiler), Tabsırat ül-Müntehit (Görüş Göçünün Son devresi), Şerhü Hadis il-Erbain (Kırk Hadis Yorumu), Miftahü Cemi il-Gayb (Gaybın Bütününü Açan Anahtar.)