Laos

Güneydoğu Asya`da ülke. Çinhindi yarımadasının iç kesiminde yeralan, denize kıyısı bulunmayan Laos, Kuzeyde Çin Halk Cumhuriyeti, doğuda Vietnam, güneyde Kamboçya, batıda Birmanya ve Tayland`la sınırlıdır. 1893`ten başlayarak Fransız Çinhindi`nin bir parçasını oluşturmuş, 1953`te bağımsızlığa kavuşmuş ve uzun süreli bir iç savaştan sonra, 1975`te krallık rejimi kaldırı­ larak, komünist yönetimli Laos Demokratik Halk Cumhuriyeti kurulmuştur.
YÜZEYŞEKİLLERİ, İKLİM VE DOĞAL KAYNAKLAR Laos, büyük bölümü dağlık bir ülkedir ve toplam yüzöl­ çümünün yalnızca % 10`dan azı, tarıma elverişlidir. Kuzeyden güneye uzunluğu 1 127 km`yi, en geniş yeri 443 km`yi bulan ülke, yüzeyşekilleri bakımından üçe ayrılabilir. Sarp dağlarla kaplı (Bia dağında yükselti 2 820 m`yi bulur) kuzey kesimi; doğu sınırı .

“Güneydoğu Asya`da ülke. Çinhindi yarımadasının iç kesiminde yeralan, denize kıyısı bulunmayan Laos, Kuzeyde Çin Halk Cumhuriyeti, doğuda Vietnam, güneyde Kamboçya, batıda Birmanya ve “

Güneydoğu Asya`da ülke. Çinhindi yarımadasının

Güneydoğu Asya`da ülke. Çinhindi yarımadasının iç kesiminde yeralan, denize kıyısı bulunmayan Laos, Kuzeyde Çin Halk Cumhuriyeti, doğuda Vietnam, güneyde Kamboçya, batıda Birmanya ve Tayland`la sınırlıdır. 1893`ten başlayarak Fransız Çinhindi`nin bir parçasını oluşturmuş, 1953`te bağımsızlığa kavuşmuş ve uzun süreli bir iç savaştan sonra, 1975`te krallık rejimi kaldırı­ larak, komünist yönetimli Laos Demokratik Halk Cumhuriyeti kurulmuştur.
YÜZEYŞEKİLLERİ, İKLİM VE DOĞAL KAYNAKLAR Laos, büyük bölümü dağlık bir ülkedir ve toplam yüzöl­ çümünün yalnızca % 10`dan azı, tarıma elverişlidir. Kuzeyden güneye uzunluğu 1 127 km`yi, en geniş yeri 443 km`yi bulan ülke, yüzeyşekilleri bakımından üçe ayrılabilir. Sarp dağlarla kaplı (Bia dağında yükselti 2 820 m`yi bulur) kuzey kesimi; doğu sınırı boyunca kuzeyden güneye doğru uzanan Annam dağlarının (Annam dağlarında yükselti 2 438 m`nin altında olmakla birlikte, aşılmaları güçtür ve Laos ile Vietnam arasında ulaşım ile haberleşmeyi büyük ölçüde engellerler) ağır bastığı güneydoğu kesimi; Mekong ırmağı ile kolları kı­ yısındaki alüvyon ovalarının ağır bastığı güneybatı kesimi. Muson iklimi etkisindetropikal iklimin egemen oldu­ ğu Laos`ta, kışlar (kasım ile nisan arası) nispeten serin ve kurak, yazlar (mayıs ile ekim arası) sıcak ve yağışlıdır. Yağışlı mevsimde günlük ortalama sıcaklık 27 °C dolayındadır. Kurak mevsimdeyse sıcaklık ortalamaları 16 °C-21 °C arasında değişir. Yıllık yağış tutarı da bölgelere göre 1 270 mm`den 2 286 mm`ye kadar değişir. Yaklaşık üçte biri ormanlarla kaplı olan ülkede, eski orman alanlarındaki değerli ağaçların çoğu, ormanı yakarak geçici tarım yapma uygulaması nedeniyle yok olmuş ve yerini ekonomik bakımdan önemi olmayan ağaçlar ve sık yağmur ormanları almıştır. Yeraltı gelir kaynaklarının başlıcası, yoğun biçimde işletilen kalay yataklarıdır. Kömür, demirfilizi, bakır, altın, kurşun, tuz ve çinko yataklarıysa, henüz yeterince işletilmemektedir. Çok büyük hidroelektrik potansiyelinden de henüz yeterince yararlamlamamaktadır. TOPLUM YAPISI Laos, etnik bakımdan karmaşık bir ülkedir. Her etnik topluluğun ülke sınırları dışındaki etniktopluluklarla yakın bağları vardır. En büyük topluluk, toplam nüfusun yaklaşık % 50`sini oluşturan, Mekong ırmağı ve kolları­ nın kıyılarındaki alüvyon ovalarında toplanmış Laolardrr; yüksek verim alınan sulamayla pirinç tarımı yaparlar. Dağlık yerlerde, orta yüksekliklerde yaşayan Lao Teunglar, ülkenin ilk halkı sayılır, toplam nüfusun yakla­ şık % 25`ini oluşturur, geçimlerini ormanı yakarak aç­ tıkları tarlalarda tarım yaparak sağlarlar. Daha yüksek (1 067 m`nin üstünde) yerlerde yaşayan, toplam nüfusun yaklaşık % 13`ünü oluşturan Meolar (Hmanglar) ve Manlar (Yaolar), dağınık kabileler halinde yaşarlar. Gene yükseklerde yaşayan, ovalık kesimdeki Laolardan farklı birdineinanan LaoTaylar, ayrı birtoplulukoluştururlar. Ülkenin resmî dili Laoların dili olan, Tayca`ya büyük ölçüde benzeyen Lao dili olmakla birlikte, Lao Teung`lar Mon-Khmer ailesinden, Meolar ve Manlarsa, Miao-Yao dil ailesinden çeşitli dilleri konuşurlar. Halkın büyük bölümü Theraveda buddhacılığına bağlı olmakla birlikte, Lao Taylar ve öbür kabile toplulukları arasında, cancılığın ve atalara tapmanın çeşitli biçimleri yaygındır. Güneydoğu Asya ölçülerine göre Laos, nüfusun ço­ ğunun toplanmış olduğu alüvyon ovaları gözönünde tutulduğunda bile, nüfus yoğunluğu düşük bir ülkedir. Halkın büyük bölümü kırsal kesimde yaşar. En büyük kentler sırasıyla başkent Vientiane, Pakse ve Luang Prabang`dır. Doğum oranının yüksek olmasına ve doğum kontrolünün devlet tarafından yasaklanmasına karşın, ölüm oranları da yüksek olduğundan, nüfus yavaş artmaktadır. Ayrıca, 1975`ten bu yana, aralarında eğitimli ve varlıklı seçkinlerin çoğunun ve dağlarda yaşayan çok sayıda kabile halkının da bulunduğu 400 000 kadar kişi, komşu ülkelere sığınmıştır. Zorunlu ve ücretsiz ilkokul öğretimi, altı yaşında baş­ lar ve beş yıl sürer. Ortaokul ve lise üçer yıl sürerler. 1975`ten sonra öğretimde Fransızca`nın yerini Lao dili almıştır. Ülkenin tek üniversitesi Vientiane`dedir. Ortalama ömür kısa, sağlık hizmetleri, hekim yetiştirmeye ağırlık verilmiş olmasına karşın, yetersizdir. Sıtma ve kötü beslenme, çok yaygındır. EKONOMİ Laos dünyada kişi başına gelirin en düşük olduğu ülkelerden biridir. Nüfusun büyük bölümü, ancak geçinebilecek kadar verim aldığı tarımda çalışır. 1979`dan baş­ layarak komünist yönetim özel ticaret üstündeki yasağı kaldırmış ve çiftçilere üretimi artırmaları için destekleme ödülleri uygulaması getirmiş, 1980 yıllarının sonuna doğru, yeni reformlar da uygulamaya konmuş, ama ülkenin besin gereksinmesini karşılayabilecek duruma gelmesi, erişilemeyen bir amaç olarak kalmıştır. Başlıca tarım ürünlerini pirinç, mısır, buğday, sebze, meyve, pamuk ve tütün oluşturur. Meolar ve Manlarsa, dağlarda yoğun biçimde afyon yetiştirirler. Mekong ırmağı ve kolları ile yerel canlı balık havuzlarından elde edilen balıklar, önemli bir protein kaynağıdır. Laos`ta sanayi, sözcüğün gerçek anlamıyla gelişmemiştir; az sayıda tüketim maddesinin ilkel olanaklarla küçük çapta üretilmesine dayanır. Ekonomik gelişmeyi, ulaşım yolları yetersizliği de engellemiştir: Laos`ta demiryolu yoktur; karayollarının büyük bölümü de, yağış­ lı mevsimde kullanılamaz. Başlıca ulaşım yolu Savannakhet, Vientiane ve Luang Prabang arasında sefere elverişli olan Mekong ırmağıdır. Uluslararası ulaşım Vietnam`daki Da Nang limanından, Vientiane havalimanından ve gün geçtikçe artan ölçüde Tayland üstünden sağlanmaktadır (Tayland, Laos`a uyguladığı `stratejik mal` kısıtlamasını 1991`de kaldırmıştır). 1986-1990 planında ulaşıma, yönetici kadro eğitimine, küçük ve orta boyutlu sanayi tasarılarına ağırlık verilmesi öngö­ rülmüş olmakla birlikte, sonuçlar doyurucu olmaktan uzaktır. Nam Ngum barajından elde edilen ve Tayland`a satılan elektrik, başlıca dışsatım kaynağıdır. Muang Khammouan (Thakhek) yakınında çıkarılan kalay ve az miktarda orman ürünü de yurt dışına satılmaktadır. Laos`un ticareti bilançosu sürekli açık vermektedir ve ekonomi, büyük ölçüde dış yardıma bağımlıdır. DEVLET YAPISI 1975`te kral Savang Vatthana tahttan çekilmek zorunda bırakılmış ve prens Suvanna Phuma yönetimindeki koalisyon hükümetinin yerini başbakan Kaysone Phomivan`ın ve cumhurbaşkanı Suphanuvong yönetimindeki komünist hükümet almıştır. Suphanuvong`un 1986`da sağlık nedeniyle istifa etmesinden sonra, yerini Phumi Vongviçik almış, 1991`de cumhurbaşkanlığına seçilen Kaysone Phomivan`ın 1992`de ölmesi üstüne cumhurbaşkanlığına Nouhak Phoumsavan seçilmiştir. Tek siyasal parti Laos Devrimci Halk Partisi`nin siyasal yasama damgasını vurduğu ülkede, 1989`da seçilen Yüce Halk Meclisi eski SSCB ve Doğu Avrupa ülkelerindeki rejim değişikliklerinden etkilenmiş ve 1991 `de yeni bir anayasa kabul edilmiştir. TARİH 1353`e kadar Khmer İmparatorluğu`na bağlı olan Laos`ta, Laoslu prens Fa Ngum, o tarihte Muong Swa`da (Luang Prabang) tahta çıkıp, Lan ŞangKrallığı`nı kurdu. En parlak günlerini kral Saligna Vongsa döneminde (1637-94) yaşayan Lan Şang Krallığı, 1707`den sonra taht çekişmeleriyle birbirine rakip üç krallığa bölündü: Vientiane, Luang Prahang ve Çampasak krallıkları. XIX. yy`da Fransız himayesini kabul eden bu üç krallık, 1893`te Fransız Çinhindi`nin bir bölümünü oluşturdu. İkinci Dünya Savaşı sırasında Japonlar tarafından iş­ gal edilen Laos`ta, Luang Prabang kralı Sisavang Vong, Laos`un Japonya`nın himayesi altında bağımsızlığını ilan etti. Ama savaş Japonya`nın yenilgisiyle sona erince, denetimin yeniden Fransızlara geçmesini kabul etmek zorunda kaldı (bu arada Tayland`da, Fransız karşıtı bir sürgün hükümeti kuruldu). 1949`da yarı özerk bir devlet olan, T953`te tam bağımsızlık tanınan Laos`ta, bağımsızlıktan hemen sonra VietnamlI komünistlerin destekledikleri Pathet Lao, ülkenin kuzey kesimini ele geçirerek, krallık hükümetine karşı bir iç savaş başlattı. Yıllarca süren kanlı içsavaşta, krallık birlikleriniABDyo­ ğun biçimde destekledi. 1961 `de Cenevre`de 14 devletin katıldığı konferansta, Suvanna Phuma başkanlığında yansız bir koalisyon hükümeti kurulmaya çalışıldıysa da, çok geçmeden çarpışmalar yeniden başladı ve Laos gün geçtikçe, Vietnam savaşının yansıdığı bir savaş alanına dönüştü. Suvanna Phuma`nın başkanlığındaki, üvey kardeşi olan Pathet Lao önderi Suphanuvong`un de katıldığı son koalisyon hükümeti Nisan 1974`te kuruldu. Güney Vietnam ve Kamboçya`da komünistlerin üstünlük sağlamalarından sonra, Pathet Lao, egemenliğini Laos`un her yanına yaydı ve Aralık 1975`te Suvanna Phuma hü­ kümetine son verilip, krallık rejimi kaldırıldı. 30 000`i aşkın eski polis ve devlet memuru, siyasal yenıden-eğitim merkezlerine yollandı. Vietnam`la bir barış ve dostluk antlaşması (1977) ile bir sınır belirleme antlaşması (1986) imzalayan Laos, Kamboçya`nın Vietnam askerleri tarafından işgalinde Çin`e karşı tavır aldı. Laos`taki Vietnam askeri sayısının sürekli azaltılarak 1989`da birkaç bine inmesiyle, Çin`le ilişkiler yeniden normalleşti. 1989`dan başlayarak eski SSCB ve Doğu Avrupa`da gerçekleşen rejim değişikliklerinden etkilenen ülkede, Batı`dan daha çok ekonomik yardım ve yatırım elde etme umudunun da etkisiyle, 1991`de yeni bir anayasa kabul edildi; pazar iktisadına, daha doğrusu bir `devlet kapitalizmi`ne yönelindi ve cumhurbaşkanlığına eski başbakan Kaysone Phomivan seçildi. Bu arada Tayland`la ilişkiler düzeltilip, Laos pazarlarına Tayland kaynaklı daha çok ürün sağlamak amacıyla, Mekong üstünde bir köprü yapılması planlandı. 20 Aralık 1992`de yapılan, adayların Laos Devrimci Halk Partisi tarafından onayladığı seçimlerden sonra, Yüce Halk Meclisi, cumhurbaşkanı, başbakan ve Bakanlar Kurulu`nun görevlerini sürdürmeleri kararı aldı. Kaysone Phomivan`ın 1992`de ölmesi üstü­ ne, Mart 1993`te Yüce Halk Meclisi, Nouhak Phonmsavan`ı cumhurbaşkanlığına seçti.