Isparta (sehir)
25-05-2022
Isparta , Eskiçağ`da Yunanistan`da kent. Peloponnesos yarımadasında
Eurotas ırmağının suladığı verimli bir vadide
yeralan İsparta`dan (Sparta, Lakedemonıa da denir),
günümüze pek az şey kalmıştır.
Med savaşları sırasında Atina, İsparta ordusundan
yardım istediyse de Ispartalılar. Dara`ya karşı Atina`ya
yardımda geciktiler; ama, on yıl sonra, Thermopylai geçidini
savunmak için son askerlerine kadar savaşarak
kendilerini bağışlattırdılar. Atina ve İsparta, böylece
Perslere karşı koymayı başardılarsa da, ittifakları uzun
sürmedi. Korinthos ile Atina arasında bir anlaşmazlık
yüzünden patlak veren Peloponnesos savaşı, 27 yıl sürdü
(İ.Ö. 431 -İ.Ö. 404). Bu savaşı kazanan İsparta, gücünü
30 yıl daha sürdürdü.
Kendini güçlü hissedince, İran`ın işlerine karışmak istediyse
de, yenilgi üstüne yenilgiye uğradı. Kral Artakserkses,
Yunan sitelerinin tümünü birden İsparta`ya
karşı kışkırtmayı başardı. Bunun üstüne İsparta, bütün
Asya Yunanlılarını Pers kralına bırakan Antalkidas antlaşmasını
imzalamak zorunda kaldı.
Birkaç yıl sonraysa, İsparta ordusu Leuktra`da Thebai
ordusuna yenilince, Messenia ve Lakonia, Thebaililer
tarafından işgal edildi. Bu yenilgi, İsparta`yı büyük
ölçüde zayıflattı; Romalılar İ.Ö. 146`da kenti ele geçirdiklerinde,
İsparta siyasal önemini yitirmiş bir kasabadan
başka şey değildi. Gücünü ve başarısını yurttaşlarının
savaşçılık değerlerine bağlamış olan kent, böylece,
yok olup gitti..
Ispartalılar, her türlü dış etkiye düşman, mutlak bir
toplumsal ayrım güden, bir `efendiler` ulusuydu. En
hor görülen kast, heilotes (savaş tutsakları) sınıfıydı.
Kentte 4 000 kentli yurttaş (homoioi,|yani eşitler)egemenliğinde,
100 000 heilotes (toprağı işlemekle yükümlüydüler)
ve 250 000 perioikos (komşu) yaşamaktaydı.
İsparta devleti^ sırayla orduya komuta eden iki kralın
yönetimindeydi. Senato tarafından bir yıl süreyle seçilen
denetçiler (ephoros) de, kralları denetlemekle görevliydiler.
Senato üyeleri, ileri gelen ailelerin 60 yaşını geçmiş üyelerinden seçilen 28 gerontes`ten oluşmaktaydı.
Bütün Ispartalıların, önemli kararların oylandığı
halk kuruluna (Apella) katılma hakkı vardı.
Devlet, Ispartalıların yaşamında önemli yer tutmaktaydı.
Yeni doğan bebekler, bebeği kabul ya da ret
hakları bulunan geronteslere gösterilir, reddedilme durumunda
bebek bir dağın tepesinden aşağı atılırdı. 7 yaşından
başlayarak, çocuklara çok sıkı bir askerlik ve beden
eğitimi yaptırılırdı. Ergenlik çağında asker olan İsparta
yurttaşları, 60 yaşına kadar asker olarak kalırlardı.
Isparta (kent) (sehir)
25-05-2022
Isparta (kent), Isparta ilinin merkezi. İsparta kenti, Akdeniz Bölgesi`nin
iç kesiminde `GöllerYöresi`nde, Akdağ kütlesini
kuşatan tepelerin kuzey eteği ile İsparta ovasının temas
alanında kurulmuştur.
TARİH
Adı Eskiçağ`da aynı yerde bulunan Baris kentinden kaynaklanan
(Baris adı İbarita`ya dönüşmüş, bu ad da zamanla
İsparta biçimini almıştır) İsparta kenti, Ortaçağ`da
müslüman Araplar ile Bizans devleti arasında
birkaç kez el değiştirdi. 1204`te Anadolu Selçuklularının
topraklarına katılıp, Moğol istilası sonrasında Anadolu
Selçukluları devİetinin çökmesiyle, yörede kurulan
Hamİtoğullari Beyliği`nin başlıca kentleri arasına girdi.
Daha sonra Osmanlılar ile Karamanoğulları arasında
sık sık el değiştirip, Çelebi Mehmet döneminde kesin
olarak Osmanlı topraklarına katıldı.
Osmanlı yönetim örgütünde Hamit sancağının merkezi
olan, Kanuni Sultan Süleyman döneminde önemli
birticaret merkezi haline gelen İsparta, sonraki dönemlerde
Celali ayaklanmalarından zarar görerek, ekonomik
yönden geriledi. Tanzimat`tan sonra, eyalet sisteminden
vilayet sistemine geçilirken, Konya vilayetine
bağlı bir sancak merkezi oldu.
GÜNÜMÜZDE İSPARTA
Cumhuriyet dönemi başlarında aynı adlı ilin merkezi
olan İsparta`nın, 1927 sayımında 15 855 olan nüfusu,
önceleri yavaş artarak 1955 yılına kadar 20 000`i geçemedi
(1950`de 18 363). 1955`te 24 567 olan nüfus
1955`ten sonra hızla gelişerek, 1970`te 50 000`i (40
905), 1985`te 100 000`i, 1990`da 110 000`i (112 117)
aştı.
İsparta kenti günümüzde önemli halı üretim ve ticareti
merkezlerinden biridir. Gülyağcılığı da, önemli bir
gelir kaynağıdır.
Isparta (il) (sehir)
25-05-2022
Isparta (il), Akdeniz Bölgesi`nin batısında `Göller Yöresi` adı verilen
yörede il. Yüzölçümü 8 933 km2, nüfusu 1990 sayımına
göre 434 771 olan İsparta ili 13 ilçeye ayrılmıştır:
Merkez, Aksu, Atabey, Eğirdir, Gelendost, Gönen, Keçiborlu,
Senirkent, Sütçüler, Şarkikaraağaç, Uluborlu,
Yalvaç, Yenişarbademli.
Doğuda Konya, güneyde Antalya, güneybatıda Burdur,
kuzeybatı ve kuzeyde Afyon illeriyle sınırlı olan İsparta
ilinin yüzeyşekillerini, kalker yapılı çukur alanlar
ile bu alanları çevreleyen, Batı Toroslar`a bağlı dağlar
oluşturur: İlin kuzeydoğu sınırı üstünde Sultan dağları;
daha batıda Anamas ve Dedegül dağları; ilin orta kesiminde
Barla dağı, Akdağ ve Daras dağı. Barla dağı, İsparta
kentinin kuzeydoğusunda, öbürleri doğu ve güneyindedir.
İsparta ilinde, dağlar arasındaki çukur ovaların
en önemlisi, kabaca daire biçiminde oİan İsparta
ovasıdır. İsparta ovasından bazı küçük tepelerle ayrılmış
iki çukur alan daha vardır: Kuzeyde Bozanönü ovası;
kuzeydoğuda Kuleönü ovası.
İsparta`nın iklimi, sıcak yazları ve soğuk kışlarıyla kara
iklimi özellikleri göstermekle birlikte-, yağışların mevsimlere
bölünüş biçimi bakımından (en yağışlı mevsim
kış, en kurak mevsim yaz) Akdeniz iklimine benzer. İl
merkezindeki meteoroloji istasyonunun kayıtlarına göre,
en soğuk ay ortalaması 1,8 °C, en sıcak ay ortalaması
23,2 °C, günümüze kadar kaydedilen en düşük sıcaklık
-17,8 °C (5.1.1942), en yüksek sıcaklık 37,5 °C`tır
(1.8.1930). Yıllık yağış tutarı, ortalama 619 mm`dir.
istatistikler, il topraklarının aşağı yukarı 1/3 kadarını
ormanlık olarak gösterirlerse de, bu, çalılıkların da katıldığı
alanların oranıdır. Gerçek orman alanları, il yüzeyinin
yüzde 10`unu pek az geçer. Ovalık kesimler, çoğu
yerde ağaçlı bozkırların bozulmasıyla, otsu bitkilerin
egemen olduğu bozkır alanları görünümü almışlardır.
İsparta ilinde önemli akarsu yoktur. İl sularının bir
bölümü, Aksu ve Köprüsuyu aracılığıyla Akdeniz`e ulaşır.
Bazı sular da, kapalı havzalarda son bulur. Tamamı
İsparta ili sınırları içinde bulunan en büyük göl, Eğirdir
gölüdür (kuzey kesimine, `Hoyran gölü` adı verilir).
Eğirdir gölünün güneyindeki Kovada gölü ile İsparta
ovasının güneybatısındaki Gölcük, ilin öbür önemli gölleridir.
Büyük kesimi Konya ilinde bulunan Beyşehirgölü
ile büyük kesimi Burdur ilinde bulunan Burdur gölünün
küçük birer kesimleri, İsparta ili sınırları içinde kalır.
EKONOMİ
İsparta ilinde, ekonomik etkinliklerin başında tarım gelir.
En çok, tahıl tarımı yapılır. Tahıl türleri arasında ilk iki
sırayı buğday ve arpa alır. Sanayi bitkilerinden şekerpancarı
ve haşhaş ekimi ağır basar. Az miktarda tütün
de yetiştirilir. İsparta`nın tarımsal özelliklerinden biri,
gül bahçelerinin geniş yertutmasıdır. Dikili alanların çoğu,
üzüm bağlarına ve meyveliklere ayrılmıştır. Ayrıca,
taze sebze de üretilir. İlin hayvan varlığı arasında koyun başta gelir; keçi sayısı da koyuna yakındır. Eğirdir gölünde,
tatlı su balıkçılığı yapılır.
İsparta ilinin en önemli yeraltı gelir kaynağı, Keçiborlu`da
bulunan kükürt yataklarıdır. İlin çeşitli yerlerinde
linyite de rastlanır.
Başlıca sanayi kuruluşları, Etibank`ın Keçiborlu Kükürt
İşletmesi, halı fabrika ve atölyeleri, gülyağı ve gülsuyu
çıkarılan tesislerdir. İsparta`da birçok evde kadın
ve kızların başlıca işi halı dokumaktır. Ayrıca, şarap fabrikası,
çimento fabrikası, yem fabrikası, halı dokuma
tezgâhları yapan yerler, yün ipliği ve boya yapımevleri
sayılabilir.
ULAŞIM
İlin başlıca karayolları, il merkezini Ağlasun ya da Burdur
üstünden Antalya`ya bağlayan yol ile Eğirdir-Şarkikaraağaç-
Beyşehir üstünden Konya`ya bağlayan yoldur.
İsparta ayrıca, İzmir ve Ankara`ya da düzgün yollarla
bağlanır. Dinar ve Afyon üstünden gelen demiryolu,
Eğirdir`e kadar uzanır. Bu hattan Boza nönü istasyonunda
ayrılan bir şube hattı, Isparta kentine varır.
