ÇİRİŞ KÖKÜ

Eremurus spectabilis Bieb. (Liliaceae) türünlin kurutulmuş kökleridir. Bu tür 100-200 cm yürkseklikte rozet yapraklı, tüysüz, sarı çiçekli, çok yıllık ve otsu bir bitkidir. Kökler parmruk biçiminde şişkin ve sarı renklidir. Doğu ve Güney Anadolu dağlarında yetişmektedir. Bol olarak bulunduğu yerlere `çirişlik` denir. Bugün memleketimizde çiriş Doğu Anadolu Bingöl, Kığı, Tekman, Çat  bölgesinde elde edilmektedir. Çiriş elde etmek için aşağıdaki yol kullanılır. Çirişotu`nun yaprakları sarardıktan sonva (Ağustos) kökleri topraktan çıikJartılir ve güneşe serilerek, kemik sertliği alıncaya kadar, kurutulur. Kurutulan kökler  su değirmenlerinde toz edilir ve ihtiyaç bölgelerine toz halinde yollanır. Ticaret merkezi tstanbul`dur. Arap ülkelerine de dışsatım yapılmaktadır. 17. yüzyıl ortalarında İstanbul piyasasında .

“

Eremurus spectabilis Bieb. (Liliaceae) türünlin kurutulmuş kökleridir. Bu tür 100-200 cm yürkseklikte rozet yapraklı, tüysüz, sarı çiçekli, çok yıllık ve otsu bir bitkidir. Kökler parmruk “

Eremurus spectabilis Bieb. (Liliaceae) türünlin

Eremurus spectabilis Bieb. (Liliaceae) türünlin kurutulmuş kökleridir. Bu tür 100-200 cm yürkseklikte rozet yapraklı, tüysüz, sarı çiçekli, çok yıllık ve otsu bir bitkidir. Kökler parmruk biçiminde şişkin ve sarı renklidir. Doğu ve Güney Anadolu dağlarında yetişmektedir. Bol olarak bulunduğu yerlere `çirişlik` denir. Bugün memleketimizde çiriş Doğu Anadolu Bingöl, Kığı, Tekman, Çat  bölgesinde elde edilmektedir. Çiriş elde etmek için aşağıdaki yol kullanılır. Çirişotu`nun yaprakları sarardıktan sonva (Ağustos) kökleri topraktan çıikJartılir ve güneşe serilerek, kemik sertliği alıncaya kadar, kurutulur. Kurutulan kökler  su değirmenlerinde toz edilir ve ihtiyaç bölgelerine toz halinde yollanır. Ticaret merkezi tstanbul`dur. Arap ülkelerine de dışsatım yapılmaktadır. 17. yüzyıl ortalarında İstanbul piyasasında Divriği çirişi, Kayseri çirişi ve Bursa çirişi olmak üzere 3 cins çiriş bulunuyordu. Bunlar içinde en değerli olanı Divriği çirişi idi (1).

Dış görünüşü : Açık esmer renkli, kokusuz ve tadsız bir tozdur. Suda çözünmez. 
Bileşim : Müsilaj, glikoz ve fraktoz`dan yapılmış bir oligosakkarit taşımaktadır (2). Çiriş !icarette genellikle alçı ile tağşiş edilmiş halde bulunmaktadır. Bu nedenle piyasada sı>tılan çirişlende kül miktarı % 37 - 51 arasında değişmektedir. Saf çirişte kül miktarı ise % 4 civarındadır (2). Bu durum piyasada satılan çirişlerin yaklaşık yarı yarıya alçı ile karıştırıldıklarını göstermektedir. 
Etki ve kullanılış : Eskiden kökten hazırlanan merhemler, bilhassa arap hekimler tarafından, uyuz ve frengi tedavisinde kullanılırdı. Halen çirişin su ile karıştınlması ile elde edilen hamur yapıştıncı madde (bilhassa ayakkabı ve kesekağıdı yapımında) ve ihram üretiminde kullanılan yün ipliğine apre vermek için kullanılmaktadır. Genç yapmklan, pişirildikten sonra, Doğu Anadolu`nun bazı bölgelerinde (Göksun, Tercan gibi) sebze olarak yenmelotedir. Çiriş, sansabır ve limon tuzu (tartrik asit, sitrik asit veya limon suyu) kanştrılması ve su ile hamur yapılması ile elde edilen karışan 4-5 mm kalınlık ve 10- 15 cm u­ . zunlukta çubuklar haline getirilip kurululduktan sonı11 aktarlaı·da `Çiriş` ismi altında satılmaktadır. Bu çubuklar, rahime sokularak, çocuk düşürücü olarak kullanılır. Btki karışımın taşıdı·ğı sarısabırın tahriş edici özelliğinden ileri gelmektedir. Çiriş çubukları bugün de İstanbul wktarlarında satılmaktadır. Diğer isimler : Sarı çiriş. Asphodelus aestivus Brot. (Syn : A. microcarpus Viv.) : 100 - 150 cm yüksekHkte, rozet yapraklı, beyaz veya pembemsi renkli çiçekleri olan, çok yıllık ve otsu bir bitkidir. Kökler parmak biçiminde, şişmiş ve yumru görünümü almıştır. Anadoluda oldukça yaygın bir türdür. Kökleri (Radix Asphodeli) nin teda,ide kullanılışı eski yazarlar (Dioskmides, İbn Baytar gibi) tarafından tarif edilmiştir. Bir zamanlar bu türün köklerinin toz edilmesi ile elde edilen drog `Çiriş` yerine kullanılmıştır. Müsi}aj ve glikoz ve fruktoz`dan yapılmış bir oligosakkarıt taşır (1). Nişasta ve dekstrin bulunmaz. Dahilen idrar ar-ttırıcı olarak etkilidir. İslam tabwbetinde, merhem halinde, haricen yara tedavisirude kullanılmııştır. Adana bölgesinde yetişen bitkilerin kökleri kullanılarak biyogaz elde edilebileceği gösterilmiştir (2). 

Diğer isimler Çiriş.