Artvin (kent) (sehir)
27-06-2022
Artvin (kent), Artvin ilinin merkezi. Doğu Karadeniz dağlarını derin
bir biçimde yaran Çoruh vadisinin sol yamacında yeralan
Artvin`in nüfusu 20 306`dır. Doğu Karadeniz dağlarını
Cankurtaran geçidinde aşan| 6 8 km`lik karayoluyla
Karadeniz kıyısındaki iskelesi olan Hopa`ya bağlanır.
Bu yol Artvin`den güneye doğru da bir süre Çoruh vadisini
izleyerek Erzurum`a ulaşır.
TARİH
Artvin Ortaçağ`da kurulmuş, nispeten yeni bir kenttir.
V. yy`da Bizans egemenliğinde olan günümüzdeki Artvin
yöresi, VII. yy`da İslâm akınlarına uğramaya başladı
ve 646`da, Halife Osman döneminde Araplar tarafından
fethedildi. Daha sonra Bizans ve İslâm orduları arasında
birkaç kez el değiştirip, bu el değiştirmeler sırasında
Bizanslılar tarafından akın yapan İslâm kuwetlerini
gözetlemek için, günümüzde Artvin kentinin çekirdeğini
oluşturan Livane kalesi yapıldı (İ.S. 939). 1068`den
başlayarak Selçukluların egemenliğine giren kale ve
çevresi, daha sonra bir süre Gürcülerin eline geçti. Sonra
yeniden Selçuklu topraklarına katıldı. XIII. yy`da Moğol
ve İlhanlı akınlarına uğrayan yöre, XV. yy`da Uzun
Haşan tarafından Akkoyunlular devleti topraklarına katıldı.
Kanuni Sultan Süleyman döneminde, Artvin`i de
içine alan yöre Osmanlı topraklarına katılıp (1536-37),
Livane sancağı adı verilerek Erzurum beylerbeyliğine
bağlandı. Bir süre sonra Osmanlı devletinin elinden çıkıp,
1549`da geri alındı ve XVI. yy`ın sonunda Çıldır
eyaleti kurulunca, Artvin bu eyalete bağlanan Livane
sancağının merkezi oldu.
XIX. yy`a kadar kesintisiz OsmanlIların elinde kalan
Artvin, bu yüzyılda iki kez Rus işgaline uğradı. 1828`deki
Rus işgalinden sonra, 1829`da imzalanan Edirne
Muahedesi`yle geri alınıp, Trabzon eyaletinin Batum
sancağına bağlı Livane kazasının merkezi oldu. 1877-
1878 Osmanlı-Rus savaşının sonunda imzalanan Ayastefanos
ve Berlin Antlaşmaları gereğince Rusya`ya bırakıldı.
Birinci Dünya Savaşı sonuna kadar süren bu işgal
döneminde yerli halk zaman zaman Ruslara karşı direnişe
geçti. Sözgelimi Kasım 1914`te bir sınır taburu Rus
birliklerini bozguna uğrattı ve Ruslar Artvin`i boşaltmak
zorunda kaldılar. Ne var ki, 2 Kasım 1914`te böylece
geçici bir süre için kurtulmuş olan Artvin, dört ay sonra
yeniden Ruslar tarafından alındı.
Çarlık yönetiminin yıkılmasından sonra yeni Sovyet
hükümetiyle 18 Aralık 1917`de imzalanan Erzincan
ateşkes antlaşmasıyla Ruslar Artvin`i boşalttılar. Savaşın
sonunda imzalanan Brest-Litovsk antlaşmasıyla SSCB,
ile Türkiye arasındaki sınırın 1877-1878 savaşı öncesindeki
duruma döndürülmesi öngörüldüğünden, Osmanlı
birlikleri yeniden Artvin`e girdiler. Ama 30 Ekim
1918`de imzalanan Mondros Mütarekesi`yle Osmanlı
ordusunun 1914`ten önceki sınırları gerisine çekilmesi
kararlaştırılınca, Artvin boşaltıldı ve 17 Aralık 1918`de
İngilizler tarafından işgal edildi. Nisan 1920`ye kadar
süren bu işgalden sonra, İngilizler çekilirken Artvin`i
Gürcistan`a bıraktılar. Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti`nin
askerî ve diplomatik başarıları sonucunda,
27 Şubat 1921`de Artvin kesin olarak Türkiye topraklarına
katıldı ve aynı yıl kurulan Artvin sancağının merkezi
oldu.
GÜNÜMÜZDE ARTVİN
Cumhuriyetten senra 1927`de yapılan ilk sayımda kentin
2 943 olan nüfusu, önceleri çok yavaş bir biçimde
artarak 1970`e kadar 10 000`i aşamadı. 1970`te 13
109`a yükselip, 1990`da 20 000`i aştı.
Cumhuriyet döneminin başlarında sancaklar vilayete
(il) dönüştürülünce (1924), Artvin kenti de yeni kurulan
ve aynı adı taşıyan vilayetin (ilin) merkezi oldu. 1933
yılında bu vilayet lağvedildi ve Artvin yeni kurulan, merkezi
Rize olan Çoruh vilayetine bir kaza merkezi olarak
bağlandı. Daha sonra Çoruh ilinin merkezi oldu (1936).
1956`da ilin Çoruh adı Artvin`e dönüştürüldü.
Artvin kenti günümüzde, arazi içine derince gömülmüş olan ve tabanı bu bu kesimde 225 m`yi bulan Çoruh
ırmağının kıyısındaki Çayağzı mahallesinden başlayarak
ırmağın çok dik olan sol yamacında yayılır. Aşağı
mahalleleri ile yukarı mahalleleri arasında büyük yükselti
farkı olan bu yerleşme biçimiyle, Türkiye`nin başka
hiçbir kentinde görülmeyen bir özellik taşır. Kentin kurulmuş
olduğu vadi yamaçlarında, alçak kesimlerde
zeytinlikler, yukarıya doğru incir ve nar, daha yükseklerde
erik, elma gibi meyve ağaçları yaygınlaşır. Bu sıralanış,
kentin aşağı mahalleleri ile yukarı mahalleri arasında
iklim farkı da olduğunu gösterir: Gerçekten, aşağıdaki
Çayağzı mahallesinde ağaçlar çiçek açtığı halde,
yukarıdaki mahallelerin karlar altında bulunmasına oldukça
sık rastlanır.
Artvin (il) (sehir)
27-06-2022
Artvin (il), Karadeniz bölgesinin Doğu Karadeniz bölümünde il.
Yüzölçümü 7 436 km2, nüfusu 1990 sayımına göre 212
813, merkezi Artvin kenti olan Artvin ili, sekiz ilçeye ayrılmıştır:
Merkez, Ardanuç, Arhavi, Borçka, Hopa,
Murgul, Şavşat, Yusufeli.
Doğuda Ardahan, güneyde Erzurum, batıda Rize illeriyle,
kuzeybatıda Karadeniz kıyılarıyla, kuzeyde de
Gürcistan topraklarıyla sınırlı olan Artvin ilinde, yüzeyşekilleri
çok engebelidir. Kıyı boyunda ve Çoruh vadisi
iie bazı koiiarının tabanında yeraîan küçük düzlükler dışında,
vadilerle derinlemesine yarılmış, dağlık ya da tepelik
bir yüzeyşekli görülür. Kuzey Anadolu dağlarının
kıyı sırası. Artvin ilinin batı kesiminde uzanır. Bu dağların
en yüksek kesimleri de, Artvin-Rize-Erzurum il sınırlarının
birbiriyle kesiştiği alandadır (Kaçkar dağı, 3 932
m). Kuzey Anadolu dağlarının ikinci sırası olan içsıralar,
ilin doğusunda, kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda
uzanırlar. Bu sıranın Artvin ilindeki en önemli öğesi, Artvin-
Ardahan il sınırı üstünde yükselen Yalnızçam dağlarıdır.
Çoruh vadisi ile Çoruh`al Artvin dolaylarında karışan
Berta suyu vadisi, söz konusu iki sırayı (kıyı sırası ve
iç sıralar) birbirinden ayırır.
Artvin, küçük olmasına karşılık, şaşılacak ölçüde iklim
çeşitliği gösteren bir ilimizdir. Karadeniz kıyısında
kışları ılık, her mevsim bol yağışlı bir iklim egemendir.
Sözgelimi Hopa`da en soğuk ay ortalaması 8,4 °C, en
sıcak ay ortalaması 22 °C olan, günümüze kadar kaydedilmiş
en düşük sıcaklığın -4,8 °C, (18.1.1964 ve
2.2.1967), en yüksek sıcaklığın 42,2 °C (4.6.1966), yıllık
yağış tutarının da 2 069 mm olduğu bir iklim söz konusudur.
Arhavi`deyse, yağış tutarı 2 267 mm`dir. Kıyı
gerisinde yükselen dağlarda, kışlar sürekli ve bol karlı,
yazlarsa serin geçer. Çoruh vadisinin derin tabanında,
kıyıya oranla daha az yağışlı, ama kışları fazla sert olmayan
üçüncü bir iklim tipi belirir. Bu vadinin aşağı çığırıysa,
yükselti azlığı ve dağlar arasında kalmış durumu ile
özel bir `mikroiklim` alanı oluşturur: Yağışlar azalmış,
ama kışlar sertleşmemiştir. Çoruh ağzından ve yakınındaki
alçak alandan giren deniz havası, kışların fazla soğumasını
önler. Artvin kentindeki meteoroloji istasyonunun
gözlemlerine göre, en soğuk ay ortalaması 3 , 4
°C, en sıcak ay ortalaması 21,1 °C`tır. Günümüze kadar
kaydedilen en düşük sıcaklık -16,1 °C (14.1.1950), en
yüksek sıcaklıksa 43 °C`tır (18.8.1961). Yıllık yağış tutarı
645 mm`dir.
Doğal bitki örtüsü de, iklim koşullarına bağlı olarak,
aynı biçimde çeşitlilik gösterir. Kıyı dağlarının denize
bakan yamaçlarında, yağmur ormanı özelliği taşıyan
ormanlar görülür. 2 100-2 400 metrelere kadar çıkabilen
bu ormanın alt düzeyinde kızılağaç, gürgen, ıhlamur kayın, meşe gibi yapraklarını döken ağaçlar, yüksek
kesimlerdeyse ladin gibi yapraklarını dökmeyen
ağaçlar yaygındır. Kıyı dağlarının Çoruh vadisine bakan
yamaçlarında ve iç sıralarda, orman biraz daha seyrektir.
İlin en önemli akarsuyu, 1956 yılına kadar ile adını
vermiş olan Çoruh ırmağıdır. Bu ırmağın en önemli kolları
Oltu ve Tortum suları da, Artvin ili sınırları içinde Çoruh`a
karışır (adı geçen her iki akarsuyun çığırlarının büyük
bölümü Erzurum ilindedir). Çoruh ırmağının bütünüyle
Artvin ili sınırları içinde kalan en önemli koluysa,
Şavşat yöresinden gelen Berta suyudur. Artvin ilinde
ayrıca, Karadeniz boyunda, kıyı dağlarının denize bakan
yamaçlarından inen Arhavi ve Hopa çayları gibi kısa
boylu akarsular da vardır.
EKONOMİ
Yüzeyşekillerinin çok engebeli oluşu nedeniyle, Artvin
ilinde tarıma ayrılan alan oranı düşüktür (% 6,5 kadar).
Tahıl türleri arasında, yakın yıllara kadar mısır sürekli birinci
sırayı alırken, günümüzde bu durum değişmiş,
buğdaydan sonra ikinci sıraya düşmüştür. Öteki ürünler
arasında patates, fasulye ve biraz tütün sayılabilir. Ekili
alanlar içinde, çay tarımı özel bir yer tutar. Çay bahçeleri
Hopa, Arhavi ve birazda Borçka ilçelerinde yer
alır.
Çoruh vadisinin özel mikroiklimi, zeytin yetiştirilmesine
olanak sağlamıştır. Zeytin, vadinin Yusufeli`ne kadar
olan kesiminde yetişebilmektedir. İlin kıyı boyundaki
kesiminde, fındıklıklar ve turunçgil bahçeleri de
vardır.
Artvin ilinde büyükbaş ve küçükbaş hayvan sayısı azdır.
Arıcılık oldukça gelişmiştir.
İlin en önemli yeraltı gelir kaynağı, Murgul`da işletilen
bakır yataklarıdır. Sanayi kuruluşları arasında da,
Murgul`daki bakır işletmesi ve buna bağlı sülfürik asit
fabrikası ile Hopa, Arhavi ve Kemalpaşa`daki çay fabrikaları,
Borçka kereste fabrikası ve Artvin lif-levha fabrikası
sayılabilir.
ULAŞIM
Artvin`de yüzey şekillerinin çok engebeli oluşu, ulaşım
koşullarını güçleştirir. İlin en önemli iki karayolu, Rize il
sınırından girip, Arhavi-Hopa-Kemalpaşa`dan geçerek
Sarp`ta Gürcistan sınırına dayanan kıyı yolu ile Hopa`ya
Borçka üstünden Artvin`e bağlayan yoldur. Bu son yol
aynı zamanda, Karadeniz kıyılarını Kars-Ardahan yaylasına
bağlar.
