Ardahan (kent)
Ardahan ilinin merkezi. Doğu Anadolu Bölgesi`nin kuzey kesiminde yer alan Ardahan kenti. Kupa ırmağı vadisinde, 1 850 m yükseltide kurulmuştur. Kars`ı Artvin`den geçerek Karadeniz kıyısındaki Hopa limanına bağlayan yol üstündedir. Tarih. Urartu kalesinin bulunduğu yerde yapılan kazılardan, Ardahan`ın bulunduğu yere, Eskiçağ`da yerleşildiği anlaşılmaktadır. Daha sonra Medlerin ve Perslerin egemenliğine giren bölge, Roma egemenliğinden sonra, İ.Ö. III. yy`da Sasanilerin, VIII. yy. başlarında da bir süre BizanslIların işgalinde kaldı. 642`de, İslâm akınları sonucunda Araplara geçti. XI. yy`ın ortalarında (1053) başlayan Türk akınları 1067`de Selçuklular tarafından fethedilmesiyle sonuçlandı. Selçuklulardan sonra kısa bir süre Gürcü prenslerinin, daha sonra da Moğolların, İlhanlıların, Karakoyunluların ve Akkoyunluların .
“Ardahan ilinin merkezi. Doğu Anadolu Bölgesi`nin kuzey kesiminde yer alan Ardahan kenti. Kupa ırmağı vadisinde, 1 850 m yükseltide kurulmuştur. Kars`ı Artvin`den geçerek Karadeniz kıyısındaki “
Ardahan ilinin merkezi. Doğu Anadolu Bölgesi`nin
Ardahan ilinin merkezi. Doğu Anadolu Bölgesi`nin kuzey kesiminde yer alan Ardahan kenti. Kupa ırmağı vadisinde, 1 850 m yükseltide kurulmuştur. Kars`ı Artvin`den geçerek Karadeniz kıyısındaki Hopa limanına bağlayan yol üstündedir. Tarih. Urartu kalesinin bulunduğu yerde yapılan kazılardan, Ardahan`ın bulunduğu yere, Eskiçağ`da yerleşildiği anlaşılmaktadır. Daha sonra Medlerin ve Perslerin egemenliğine giren bölge, Roma egemenliğinden sonra, İ.Ö. III. yy`da Sasanilerin, VIII. yy. başlarında da bir süre BizanslIların işgalinde kaldı. 642`de, İslâm akınları sonucunda Araplara geçti. XI. yy`ın ortalarında (1053) başlayan Türk akınları 1067`de Selçuklular tarafından fethedilmesiyle sonuçlandı. Selçuklulardan sonra kısa bir süre Gürcü prenslerinin, daha sonra da Moğolların, İlhanlıların, Karakoyunluların ve Akkoyunluların yönetiminde kalan kent, Yavuz Sultan Selim döneminde Osmanlı topraklarına katılarak, 1549`da kalesi onarıldı. Osmanlı yönetim örgütünde önceleri Erzurum eyaletine bağlı bir sancak merkeziyken, 1578`de yeni kurulan Çıldır eyaletine bağlandı. Sonradan zaman zaman bu yeni eyaletin, zaman zaman da yeniden Erzurum eyaletinin sınırları içinde kalıp, XVII. yy`da Kars eyaletine bağlandı. Bu yüzyılda Ardahan`ı ziyaret eden Evliya Çelebi`ye göre, dikdörtgen biçiminde kalesi yalçın bir kaya üstünde yeralıyordu; üç kapısı, 72 kulesi vardı. XViii. yy`da Çıidır`a bağiı bir bucak merkezi oian Ardahan, XIX. yy`da üç kez Rus işgalinde kaldı: 1828`de; 1855`te; halk arasında `Doksanüç Savaşı` adı verilen 1877-1878 Osmanlı-Rus savaşında. Bu üç işgalden sonuncusunda 40 yıl kadar Rus yönetiminde kalıp, Birinci Dünya Savaşı sonunda imzalanan Brest-Litovsk antlaşmasında (3 Mart 1918) Osmanlı İmparatorluğumun 1877-78 savaşından önceki sınırları temel alındığından, yeniden Osmanlı topraklarına katıldı. Mondros Mütarekesi`nin (30 Ekim 1918) ilgili maddesine göre Osmanlı ordusunun 1914`ten önceki sınırları içine çekilmesi öngörüldüğünden, yeniden boşaltılarak, Gürcistan`a bırakıldı. Türkiye Büyük Millet Meclisi hükumeti döneminde işgalden kurtulup (23 Şubat 1921), cumhuriyet dönemi başlarında aynı adlı ilin merkezi oldu. GÜNÜMÜZDE ARDAHAN 1926`da bir ilçe merkezine dönüştürülerek Kars iline bağlanan Ardahan`ın nüfusu 1927`de yapılan ilk nüfus sayımında 2397` ydi. 1970`e kadar 10 000`i aşamayan nüfus, o tarihte 13 339 oldu; sonra dönem dönem iniş çıkışlar gösterdi. Söz gelimi 1975` te 16 285` e yükselip, 1980`de 14 912`ye düştü. 1985`te 16 895`e yükselip, yeniden biraz düşerek, 1990 sayımı sonucuna göre 16 761 oldu. 17 Mayıs 1992 tarihli ve 3806 sayılı yasayla yeniden, kurulan aynı adlı ilin merkezi olan Ardahan kenti daha çok, Kupa ırmağının sağ yakasında ve bu kesimde Kupa`ya ulaşan Alabalık deresi çevresinde yayılır; Kupa ırmağının sol tarafına taşan bölümü çok küçüktür.
Ardahan (il)
Kuzeydoğu Anadolu`da il. Yüzölçümü 5 576 km2, nüfusu 1990 sayımına göre 170 117, merkezi Ardahan kenti olan Ardahan ilinin 6 ilçesi vardır: Merkez, Çıldır, Damal, Göle, Hanak, Posof. Nüfus yoğunluğu km2`ye 31 kişidir. Kuzeyde ve doğuda Gürcistan Cumhuriyeti toprakları, güneyde Kars, batıda Artvin ve Erzurum illeriyle sınırlı olan Ardahan ili genellikle yüksektir. Yükseltileri 2 000 m`nin üstünde birçok yer bulunan ilin batısındaki Yalnızçam dağları, Artvin iliyle sınırı oluşturur; bu dağların kuzeydoğuya doğru uzantıları üstünde Ulgar dağının yükseltisi 2 918 m`yi bulur. Güney sınırında, Kars iliyle arasında Aliahüekber dağları yeralır (güneybatı uçları Erzurum ili sınırları içindedir). Ardahan ilinin Aliahüekber dağları ile Yalnızçam dağları arasında kalan orta kesimlerini dalgalı düzlükler .
“Kuzeydoğu Anadolu`da il. Yüzölçümü 5 576 km2, nüfusu 1990 sayımına göre 170 117, merkezi Ardahan kenti olan Ardahan ilinin 6 ilçesi vardır: Merkez, Çıldır, Damal, Göle, Hanak, Posof. “
Kuzeydoğu Anadolu`da il. Yüzölçümü 5 576 km2,
Kuzeydoğu Anadolu`da il. Yüzölçümü 5 576 km2, nüfusu 1990 sayımına göre 170 117, merkezi Ardahan kenti olan Ardahan ilinin 6 ilçesi vardır: Merkez, Çıldır, Damal, Göle, Hanak, Posof. Nüfus yoğunluğu km2`ye 31 kişidir. Kuzeyde ve doğuda Gürcistan Cumhuriyeti toprakları, güneyde Kars, batıda Artvin ve Erzurum illeriyle sınırlı olan Ardahan ili genellikle yüksektir. Yükseltileri 2 000 m`nin üstünde birçok yer bulunan ilin batısındaki Yalnızçam dağları, Artvin iliyle sınırı oluşturur; bu dağların kuzeydoğuya doğru uzantıları üstünde Ulgar dağının yükseltisi 2 918 m`yi bulur. Güney sınırında, Kars iliyle arasında Aliahüekber dağları yeralır (güneybatı uçları Erzurum ili sınırları içindedir). Ardahan ilinin Aliahüekber dağları ile Yalnızçam dağları arasında kalan orta kesimlerini dalgalı düzlükler kaplar. `Ardahan yaylası` adı verilen, lavlar tarafından oluşturulmuş, ortalama yükseltisi 2 000 m dolayında olan bu yaylaya, yükseltisi 1 500-2 000 m arasında değişen ovalar gömülmüştür: Ardahan ovası, Çıldır ovası, Göle ovası, vb. Yayla yüzeyi üstünde yükseltileri 3 000 m`yi aşan doruklar yükselir; Hanak`ın doğusunda Keldağ (31)33 m), Göle`nin güneydoğusunda Kabak Tepe ■(3 055 m), Çıldır gölünün batısında Kısır dağı (3 197 m), aynı gölün doğusunda Akbaba dağı, vb. Yalnız, Akbaba dağının doğu yarısı Türkiye sınırları dışında kalır. Ardahan ili, sert kara ikliminin etkisindedir. Ardahan kentinde bulunan meteoroloji istasyonunun gözlemlerine göre yıllık ortalama sıcaklık 3,7 °C`tır. Kışlar uzun sürer ve çok soğuk geçer. En soğuk ay ortalaması -10..8 °C, en sıcak ay ortalaması 16 °C`tır. Günümüze kadar kaydedilen en düşük sıcaklık -35,6 °C (7 Şubat 1968), en yüksek sıcaklıksa 32,6 °C`tır. Yıllık yağış ortalaması Ardahan kentinde 520 mm, Göle`de 599 mm, Posof`ta 584 miridir. Bu üç meteoroloji istasyonunda da en yağışlı mevsim yaz, en az yağışlı mevsim kıştır. Ardahan ilinde ormanlar fazla yer tutmaz. İlin merkez ilçesi ile Hanak, Göle ve Posof ilçelerinde yer yer sarıçam ormanlarına, kuzey kesimdeki Posof ilçesinde de ladin ve köknar ormanlarına rastlanır. Posof ilçesinde ayrıca, yer yer huşağacı ve meşe toplulukları da görülür. İlin en önemli akarsuyu Kura ırmağıdır. 1 515 km uzunluğundaki bu ırmağın 189 km`lik bölümü Türkiye topraklarındadır. Allahüekber dağlarının kuzey yamaçlarından doğan Kayınlıkdere, Türkmendere ve Kür (Gür) çaylarının birleşmesiyle oluşan Kura ırmağı, Ardahan ovalarını geçtikten sonra Kurtkale yakınında Türkiye topraklarından çıkar. İlin kuzey kesiminin sularını toplayan Posof çayı, Türkiye toprakları dışında Kura ırmağına katılır. İlin en büyük (115 km2) gölü üçgen biçimli Çıldır gölüdür. Van gölünden sonra Doğu Anadolu Bölgesinin ikinci büyük gölü olan Çıldır gölü lav akıntısı sonucunda oluşmuş bir `lav seti gölü`dür; genişliği kuzeyden güneye doğu azalır. Güney ucuna yakın olan bir daralma noktasından sonra yayılan kesimine, `Lavaş gölü` adı verilir. Suları tatlı olan göl aralık-nisan arasındaki dönemde yer yer donar. Ardahan ilindeki ikinci birönemligöl de, yarısı Türkiye sınırları dışında bulunan Aktaş gölüdür. Yüzölçümü 14 km2 olan bu göl, 1 794 m yükseltide yeralır. EKONOMİ Ardahan ilinin başlıca gelir kaynağı tarım ve hayvancılıktır. İlde yaz sonuna kadar yeşilliğini koruyabilen çayırlar bulunması, büyükbaş hayvancılığı geliştirmiştir. Sığır türleri arasında `doğu kırmızısı` denilen tür yaygındır. Sığır sayısı bakımından Göle ilçesi öteki ilçelerden önde gelir. Göle ovasının doğu kesiminde, yöre halkının Sarıgöller adını verdiği sığ bataklıkların çevresinde ünlü `Göle tipi` sığırlar beslenir. Koyun sayısı bakımından Çıldır ilçesi önde gelir. Hayvan varlığının en az olduğu ilçe Posof`tur. Arıcılık da önem verilen bir konudur ve Ardahan balı çeşitli yörelerde aranan bir bal türüdür. Ardahan`da kurulan Arıcılık Enstitüsü, bu etkinliği daha da geliştirmek için çalışmalar yapmaktadır. İlde kümes hayvanları arasında en çok kaz yetiştirilir. Tarım üretiminde soğuğa daha dayanıklı olan arpa ekimi, buğdayın önüne geçmiştir. Tahıllar en çok merkez ilçede yetiştirilir. Meyvecilik yalnızca Çıldır ilçesinin alçak kesimlerinde görülür (Posof çayı vadisinde). İlde baklagil türlerinden, hayvan yemi olarak kullanılan `fiğ` ekimi de yaygınlaşmıştır. Sanayinin gelişmemiş olduğu Ardahan ilinde, hayvancılığa dayalı birçok kaşar ve gravyer peyniri yapım evleri vardır.
