Ardahan (kent) (sehir)
25-06-2022
Ardahan (kent), Ardahan ilinin merkezi. Doğu Anadolu Bölgesi`nin kuzey
kesiminde yer alan Ardahan kenti. Kupa ırmağı vadisinde,
1 850 m yükseltide kurulmuştur. Kars`ı Artvin`den
geçerek Karadeniz kıyısındaki Hopa limanına
bağlayan yol üstündedir.
Tarih. Urartu kalesinin bulunduğu yerde yapılan kazılardan,
Ardahan`ın bulunduğu yere, Eskiçağ`da yerleşildiği
anlaşılmaktadır. Daha sonra Medlerin ve Perslerin
egemenliğine giren bölge, Roma egemenliğinden
sonra, İ.Ö. III. yy`da Sasanilerin, VIII. yy. başlarında da
bir süre BizanslIların işgalinde kaldı. 642`de, İslâm akınları
sonucunda Araplara geçti. XI. yy`ın ortalarında
(1053) başlayan Türk akınları 1067`de Selçuklular tarafından
fethedilmesiyle sonuçlandı. Selçuklulardan sonra
kısa bir süre Gürcü prenslerinin, daha sonra da Moğolların,
İlhanlıların, Karakoyunluların ve Akkoyunluların
yönetiminde kalan kent, Yavuz Sultan Selim döneminde
Osmanlı topraklarına katılarak, 1549`da kalesi
onarıldı. Osmanlı yönetim örgütünde önceleri Erzurum eyaletine bağlı bir sancak merkeziyken, 1578`de yeni
kurulan Çıldır eyaletine bağlandı. Sonradan zaman zaman
bu yeni eyaletin, zaman zaman da yeniden Erzurum
eyaletinin sınırları içinde kalıp, XVII. yy`da Kars
eyaletine bağlandı. Bu yüzyılda Ardahan`ı ziyaret eden
Evliya Çelebi`ye göre, dikdörtgen biçiminde kalesi yalçın
bir kaya üstünde yeralıyordu; üç kapısı, 72 kulesi
vardı.
XViii. yy`da Çıidır`a bağiı bir bucak merkezi oian Ardahan,
XIX. yy`da üç kez Rus işgalinde kaldı:
1828`de; 1855`te; halk arasında `Doksanüç Savaşı` adı
verilen 1877-1878 Osmanlı-Rus savaşında. Bu üç işgalden
sonuncusunda 40 yıl kadar Rus yönetiminde kalıp,
Birinci Dünya Savaşı sonunda imzalanan Brest-Litovsk
antlaşmasında (3 Mart 1918) Osmanlı İmparatorluğumun
1877-78 savaşından önceki sınırları temel alındığından,
yeniden Osmanlı topraklarına katıldı. Mondros
Mütarekesi`nin (30 Ekim 1918) ilgili maddesine
göre Osmanlı ordusunun 1914`ten önceki sınırları içine
çekilmesi öngörüldüğünden, yeniden boşaltılarak,
Gürcistan`a bırakıldı. Türkiye Büyük Millet Meclisi hükumeti
döneminde işgalden kurtulup (23 Şubat
1921), cumhuriyet dönemi başlarında aynı adlı ilin
merkezi oldu.
GÜNÜMÜZDE ARDAHAN
1926`da bir ilçe merkezine dönüştürülerek Kars iline
bağlanan Ardahan`ın nüfusu 1927`de yapılan ilk nüfus
sayımında 2397` ydi. 1970`e kadar 10 000`i aşamayan
nüfus, o tarihte 13 339 oldu; sonra dönem dönem iniş
çıkışlar gösterdi. Söz gelimi 1975` te 16 285` e yükselip,
1980`de 14 912`ye düştü. 1985`te 16 895`e yükselip,
yeniden biraz düşerek, 1990 sayımı sonucuna göre
16 761 oldu.
17 Mayıs 1992 tarihli ve 3806 sayılı yasayla yeniden,
kurulan aynı adlı ilin merkezi olan Ardahan kenti daha
çok, Kupa ırmağının sağ yakasında ve bu kesimde Kupa`ya
ulaşan Alabalık deresi çevresinde yayılır; Kupa ırmağının
sol tarafına taşan bölümü çok küçüktür.
Ardahan (il) (sehir)
25-06-2022
Ardahan (il), Kuzeydoğu Anadolu`da il. Yüzölçümü 5 576 km2, nüfusu
1990 sayımına göre 170 117, merkezi Ardahan
kenti olan Ardahan ilinin 6 ilçesi vardır: Merkez, Çıldır,
Damal, Göle, Hanak, Posof. Nüfus yoğunluğu km2`ye
31 kişidir.
Kuzeyde ve doğuda Gürcistan Cumhuriyeti toprakları,
güneyde Kars, batıda Artvin ve Erzurum illeriyle sınırlı
olan Ardahan ili genellikle yüksektir. Yükseltileri 2
000 m`nin üstünde birçok yer bulunan ilin batısındaki
Yalnızçam dağları, Artvin iliyle sınırı oluşturur; bu dağların
kuzeydoğuya doğru uzantıları üstünde Ulgar dağının
yükseltisi 2 918 m`yi bulur. Güney sınırında, Kars
iliyle arasında Aliahüekber dağları yeralır (güneybatı
uçları Erzurum ili sınırları içindedir).
Ardahan ilinin Aliahüekber dağları ile Yalnızçam
dağları arasında kalan orta kesimlerini dalgalı düzlükler
kaplar. `Ardahan yaylası` adı verilen, lavlar tarafından
oluşturulmuş, ortalama yükseltisi 2 000 m dolayında
olan bu yaylaya, yükseltisi 1 500-2 000 m arasında değişen
ovalar gömülmüştür: Ardahan ovası, Çıldır ovası,
Göle ovası, vb. Yayla yüzeyi üstünde yükseltileri 3 000
m`yi aşan doruklar yükselir; Hanak`ın doğusunda Keldağ
(31)33 m), Göle`nin güneydoğusunda Kabak Tepe
■(3 055 m), Çıldır gölünün batısında Kısır dağı (3 197 m),
aynı gölün doğusunda Akbaba dağı, vb. Yalnız, Akbaba
dağının doğu yarısı Türkiye sınırları dışında kalır.
Ardahan ili, sert kara ikliminin etkisindedir. Ardahan kentinde bulunan meteoroloji istasyonunun gözlemlerine
göre yıllık ortalama sıcaklık 3,7 °C`tır. Kışlar uzun
sürer ve çok soğuk geçer. En soğuk ay ortalaması -10..8
°C, en sıcak ay ortalaması 16 °C`tır. Günümüze kadar
kaydedilen en düşük sıcaklık -35,6 °C (7 Şubat 1968),
en yüksek sıcaklıksa 32,6 °C`tır. Yıllık yağış ortalaması
Ardahan kentinde 520 mm, Göle`de 599 mm, Posof`ta
584 miridir. Bu üç meteoroloji istasyonunda da en yağışlı
mevsim yaz, en az yağışlı mevsim kıştır.
Ardahan ilinde ormanlar fazla yer tutmaz. İlin merkez
ilçesi ile Hanak, Göle ve Posof ilçelerinde yer yer
sarıçam ormanlarına, kuzey kesimdeki Posof ilçesinde
de ladin ve köknar ormanlarına rastlanır. Posof ilçesinde
ayrıca, yer yer huşağacı ve meşe toplulukları da görülür.
İlin en önemli akarsuyu Kura ırmağıdır. 1 515 km
uzunluğundaki bu ırmağın 189 km`lik bölümü Türkiye
topraklarındadır. Allahüekber dağlarının kuzey yamaçlarından
doğan Kayınlıkdere, Türkmendere ve Kür
(Gür) çaylarının birleşmesiyle oluşan Kura ırmağı, Ardahan
ovalarını geçtikten sonra Kurtkale yakınında Türkiye
topraklarından çıkar. İlin kuzey kesiminin sularını
toplayan Posof çayı, Türkiye toprakları dışında Kura ırmağına
katılır.
İlin en büyük (115 km2) gölü üçgen biçimli Çıldır gölüdür.
Van gölünden sonra Doğu Anadolu Bölgesinin
ikinci büyük gölü olan Çıldır gölü lav akıntısı sonucunda
oluşmuş bir `lav seti gölü`dür; genişliği kuzeyden güneye
doğu azalır. Güney ucuna yakın olan bir daralma
noktasından sonra yayılan kesimine, `Lavaş gölü` adı
verilir. Suları tatlı olan göl aralık-nisan arasındaki dönemde
yer yer donar.
Ardahan ilindeki ikinci birönemligöl de, yarısı Türkiye
sınırları dışında bulunan Aktaş gölüdür. Yüzölçümü
14 km2 olan bu göl, 1 794 m yükseltide yeralır.
EKONOMİ
Ardahan ilinin başlıca gelir kaynağı tarım ve hayvancılıktır.
İlde yaz sonuna kadar yeşilliğini koruyabilen çayırlar
bulunması, büyükbaş hayvancılığı geliştirmiştir.
Sığır türleri arasında `doğu kırmızısı` denilen tür yaygındır.
Sığır sayısı bakımından Göle ilçesi öteki ilçelerden
önde gelir. Göle ovasının doğu kesiminde, yöre
halkının Sarıgöller adını verdiği sığ bataklıkların çevresinde
ünlü `Göle tipi` sığırlar beslenir. Koyun sayısı bakımından Çıldır ilçesi önde gelir. Hayvan varlığının en
az olduğu ilçe Posof`tur.
Arıcılık da önem verilen bir konudur ve Ardahan balı
çeşitli yörelerde aranan bir bal türüdür. Ardahan`da kurulan
Arıcılık Enstitüsü, bu etkinliği daha da geliştirmek
için çalışmalar yapmaktadır. İlde kümes hayvanları arasında
en çok kaz yetiştirilir.
Tarım üretiminde soğuğa daha dayanıklı olan arpa
ekimi, buğdayın önüne geçmiştir. Tahıllar en çok merkez
ilçede yetiştirilir. Meyvecilik yalnızca Çıldır ilçesinin
alçak kesimlerinde görülür (Posof çayı vadisinde).
İlde baklagil türlerinden, hayvan yemi olarak kullanılan
`fiğ` ekimi de yaygınlaşmıştır.
Sanayinin gelişmemiş olduğu Ardahan ilinde, hayvancılığa
dayalı birçok kaşar ve gravyer peyniri yapım evleri
vardır.
