Amasya (kent) (sehir)
26-01-2022
Amasya (kent), Karadeniz bölgesinin iç kesiminde, 400 m yükseltide,
batı-doğu doğrultusunda akan Yeşilırmak`ın her iki kıyısında
yer alan Amasya`nın, nüfusu 57 288`dir.
Tarih. Kimler tarafından kurulduğu kesin olarak bilinmeyen,
ama tarihinin Hititler dönemine kadar indiği sanılan
kentin eski adı Amaseialdi. İ.Ö. 63`te Roma İmparatorluğuma
katıldı. İ.S. III. yy`daIönemli |bir Ipiskoposluk
merkezi oldu. VIII. yy`ın başlarında Müslüman
araplar tarafından alındıysa (712) da, çok geçmeden
yeniden BizanslIların eline (geçti. XI. yy`da Türklertarafından
fethedilen kent, Danişmendoğulları tarafından
yönetildi. XII. yy`da Kılıçarslan II tarafından Selçuklu
Devleti`ne katıldı. 1243`te Kösedağ Savaşı`ndan sonra
Moğolların ele geçirdikleri Amasya, Moğol valileri tarafından
yönetilmeye başlandı. Daha sonra, Sivas ve çevresinde
egemen olan Eretna Bey`in ve onun mirasçılarının
eline geçti. Yıldırım Bayezit tarafından 1398`de Osmanlı
topraklarına katıldı (Yıldırım, Amasya`nın idaresini
oğlu Çelebi Mehmet`e bıraktı). Ankara Savaşı`nda
(1402) babası tutsak düşen Çelebi Mehmet, kuwetleriyle
Amasya`ya çekildi ve kardeşleriyle giriştiği savaşımda,
kenti üs olarak kullandı. Daha sonra Osmanlı
Devleti`nin doğu sınırı yakınında stratejik önemi olan
bir merkeze dönüşen Amasya, bu dönemde Padişahların
da zaman zaman uğrayıp bir süre oturdukları bir
kent oldu; sözgelimi Yavuz Sultan Selim, Çaldıran Savaşı
dönüşünde kış mevsimini Amasya`da geçirdi; Kanuni
de Nahçıvan Seferi dönüşü bir süre Amasya`da
kaldı: İran, Osmanlı Devleti arasında 1555 yılında imzalanan
Amasya Antlaşması, Kanuni`nin, Amasya`da
kaldığı sırasında gerçekleşti. XV. ve ,XVI. yy`larda da,
şehzadelerin yönetimi tecrübesi kazanmak için valilik
yaptıkları merkezlerin başında gelen Amasya, bu sayede gelişti ve birçok önemli mimarlık yapıtlarıyla süslendi.
XV. yy`ın başlarında 55 mahallesi bulunan, nüfusunun
8 000 kadar olduğu tahmin edilen kent, XVI. yy`da
da aynı mahalle sayısını korudu; nüfusuysa yaklaşık 10
000`e ulaştı. Ama 1555`teki büyük yangınlardan ve daha
sonraki Celali isyanlarından etkilenmesi sonucunda
büyük ölçüde geriledi. Mahalle sayısı XVII. yy`da
53`e, XVIII. yy`da 36`ya düştü. Bununla birlikte çok
sayıda eğitim kurumuyla (medrese) önemli bir kültür
merkezi olma niteliğini daha sonraki yüzyıllarda da sürdürdü:
1861`de kenti ziyaret eden Fransa gezgini George
Perrot, çok sayıda medrese bulunduğunu ve bu
medreselerde 2 000 kadar öğrencinin okuduğunu belirterek,
Amasya için `Anadolu`nun Oxford`u` deyimini
kullanmıştır.
Yakın dönemlerde Amasya tarihini ilgilendiren en
önemli olay ise Kurtuluş Savaşı`nın başladığı ilk günlerde
(22 Haziran 1919), `Amasya Genelgesi`nin kentte yayınlanmış oldu.
Günümüzde Amasya*
Osmanlı döneminde bir sancak merkezi olan Amasya
kenti,;Cumhuriyet `in başlarında il merkezine dönüştürüldü
(20 Nisan 1926), 1927`de yapılan ilk nüfus sayımında
12 481 olan nüfusu, 1950 sayımına kadar 15
000`in altında kaldı. 1960`ta 30 000`e yaklaştı (28 525),
1985`te 50 000`i (53 431), 1990 sayımında 55 000`i aştı.
Yeşilırmak vadisinin batı-doğu doğrultusuna aldığı
ve çok dolaştığı bir kesimde yer alan günümüzdeki
Amasya kenti, bu dar boğazın iki yanında yayılır. Ama,
Yeşilırmak`ın sol (kuzey) kıyısında yerleşim alanı dar ve
ince bir şerit oluşturur. Buradaki dar yerleşme alanı kale
kalıntıları, kral mezarları ve Yeşilırmak arasında sıkışıp
kalmıştır. Bu kıyıdaki yamaçların ırmağa çok dik bir biçimde
inmesi sonucunda, söz konusu sol kıyının bazı
kesimlerinde kent, genişlemeye elverişli alan bulamamıştır.
1930`da kente ulaşan demiryolu da dar boğazın
bu kıyısını kayalar içine oyulmuş tünellerle izleyebilmektedir.
Kentin asıl yerleşim ve gelişme alanı, Yeşilırmak`ın
sağ (güney) kıyısında, daha az eğimli olan kesimde (Ferhat
dağı eteklerine doğru hafifçe yükselen kesimde) genişler.
Kentin Yeşilırmak tarafından ikiye ayrılan mahalleleri,
kent içinde 5 köprüyle biribirine bağlanır: Batıdan
doğuya doğru Meydan köprüsü (İstasyon köprüsü),
Maydanoz köprüsü, Alçak köprü, Hükümet köprüsü
(eskiden Helkis, ya da Selkis köprüsü denilen köprü),
Kunç köprüsü. Yeşilırmak`ın sol kıyısında, kale ile ırmak
arasında Maydanoz köprüsünden Alçak köprünün ilerisine kadar uzanan kesim, tarihsel evlerin toplu halde
bulunduğu tarihsel yerleşim alanını oluşturur. Yeşilırmak`ın
güneyinde, yani sağ kıyıda bulunan kesim de,
Alçak köprüden Yavuz Sultan Selim meydanına doğru
uzanan alan ile kentin Selçuklu ve Osmanlı mimarlık
yapılarını, alışveriş merkezini içine alır (kent zaten bu
kesimde daha çok gelişmiştir). Bu kesimi batıdan doğuya
doğru geçen Mustafa Kemal Paşa caddesi, kentin iş
merkezi durumundadır.
Amasya`da sanayi kuruluşu olarak büyük un fabrikaları,
bir süt fabrikası, bir de beton yapı elemanları fabrikası
vardır.
Amasya (il) (sehir)
26-01-2022
Amasya (il), Karadeniz (Bölgesi nin,Orta Karadeniz bölümünde il.
Yüzölçümü 5 520 km`, nüfusu 1990 sayımına göre 357
191, merkezi Amasya kenti olan Amasya ilinin 7 ilçesi
vardır: Merkez, Göynücek, Gümüşhacıköy, Hamamözü,
Merzifon, Suluova, Taşova.
Doğuda Tokat, güneyinde Yozgat, batıda Çorum,
kuzeyde Samsun illeriyle sınırlı olan Amasya ilinin yüzey
şekilleri bakımından dikkati çeken özelliği, il topraklarını
bir baştan bir başa geçen Yeşilırmak ve kolları
boyunca dar boğazlar ile ovaların almaşarak birbirini
izlemesidir. Bunun en güzel örneği, il merkezinin bulunduğu
vadi ile yanı başındaki ovadır. Merzifon ovası,
Suluova ve Taşova adı verilen ovalar, hep vadilerin genişlediği
kesimlerdedir. İlin en yüksek noktasını Amasya
kentinin kuzeyinde yükselen Akdağ oluşturur (2 062
m).
Amasya ilinde görülen iklim, mevsimler arasındaki
ısı farkları az ve her mevsimi yağışlı Karadeniz kıyı ikliminin,
karasal etkilerle değişikliğe uğramış birbiçimidir.
Amasya kentinde bulunan meteoroloji istasyonunun
yaptığı gözlemlere göre, en soğuk ayın ortalama sıcaklığı
3,2 °C, en sıcak ayınki ise 23,9 °C`tır. Günümüze kadar
kaydedilen en düşük sıcaklık-11,8 °C, enldüşük
sıcaklıkı ise 43,2°Ctır. İl merkezinde yıllık yağışjortalama
olarak 412 milimetredir. Amasya`ya göre daha
yüksekte bulunan Merzifon`da değerler daha farklıdır.
En soğuk ay ortalaması 1,3 °C; en sıcak ay ortalaması
21,4 °C; bugüne kadar raslanan en düşük sıcaklık - 20,5
°C (28.12.1953); en yüksek sıcaklık 41,9 °C
(18.7.1962).
Amasya`nın can damarı Yeşilırmak`tır. İlin aşağı yukarı
bütün suları bu ırmakta toplanır. Yalnız, kuzeybatıda
bulunan küçük bir kesimin suları il dışından geçen
Kızılırmak`a gider. Yeşilırmak`ın önemli kollarından
olan Tersakan çayı ve Çekerek suyu, Amasya il sınırları
içinde Yeşilırmak`a kavuşur. İlde önemli göl yoktur. Küçük
ama çevre güzelliğiyle dikkati çeken Borabay gölü,
son yıllarda turistik önem kazanmaya başlamıştır.
Amasya ilinde yüzeyin beşte biri ormanlarla kaplıdır.
İlin yüksek kesimlerinde yer yer sarıçam, karaçam,
kayın ve meşe ormanları görülür.
EKONOMİ
Amasya ilinde halkın başlıca geçim kaynağı tarımdır.
Ekili alanların yüzde 85`ini kaplayan tarla ürünleri içinde
ilk sırayı buğday alır. Sanayi bitkilerinden şekerpancarı
ve tütün önemlidir. Tütün, ilin Taşova kesiminde,
şekerpancarı zeminin uygun olduğu hemen her kesimde
ekilir. Amasya her şeyden önce bir meyve ve sebze
yetiştiriciliği merkezidir. Çeşitli meyveler arasında elma
başta gelir: İlin adını taşıyan elma türü (Amasya elması)
ün yapmıştır. Ağaç sayısı bakımından ikinci sırada şeftali
gelir, ilde özellikle koyun ve keçi yetiştirilir. Büyükbaş
hayvan sayısı bunlara göre azdır. Ayrıca ipekböcekçiliği
ve arıcılık yapılır.
Yeraltı gelir kaynaklarının başlıcası, ilin kuzey sınırı
üstündeki Çeltek linyit yataklarıdır. İlde başlıca sanayi
kuruluşu Suluova`daki Amasya Şeker Fabrikası`dır.
Amasya ve Merzifon kentlerinde de tarım araçları yapım
ve onarım atelyeleri vardır.
ULAŞIM
İli boydan boya aşan Samsun-Sivas demiryolu Amasya`yı
komşu illere bağlar. Ayrıca karayolları da bakımlı
ve dört mevsimde ulaşıma açık olabilecek kadar düzgündür.
Amasya Genelgesi (tarih)
26-01-2022
Amasya Genelgesi, Mustafa Kemal Atatürk`ün Anadolu`daki sivil ve askerî
yetkililere Sivas Kongresi`nin toplanacağını bildirmek
için gönderdiği genelgeye verilen ad. Atatürk`ün 22
Haziran 1919 gecesi Amasya`da emir subayı Cevat
Abbas`a yazdırdığı telgrafla yurdun çeşitli yörelerine
gönderilmiş olan Amasya Genelgesi, Atatürk`ün Samsun`a
çıkışından sonra giriştiği ilk açık başkaldırı belirtisi
olması, `Ulusal Egemenlik` kavramını vurgulaması,
bunların padişaha, hükümetine ve dış dünyaya açıklanması
bakımından son derece önemlidir ve Kurtuluş Savaşı`nın
dönüm noktalarından biri sayılır.
Amasya Görüşmesi (tarih)
26-01-2022
Amasya Görüşmesi, Kurtuluş Savaşı`nda Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk
Cemiyeti temsilcileri ile İstanbul Hükümeti temsilcileri
arasında Amasya`da gerçekleştirilen görüşmeye verilen ad. 20 Ekim 1919`da başlayan, Amasya Mülakatı
da denen, Mustafa Kemal, Rauf Bey ve Bekir Sami
Bey ile İstanbul Hükümeti adına Bahriye Nazırı Salih
Paşa`nın katıldıkları, 3 gün süren görüşmede, 5`i açık
4`ü gizli 9 karar alındı. Açık kararlar vatanın bütünlük ve
bağımsızlığının korunmasını, Müslüman olmayanlara
ülkenin siyasal ve toplumsal düzenini bozacak ayrıcalıklar
tanınmamasını, Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk
Cemiyeti`nin İstanbul`da toplanmasının sakıncalı
olacağını içeriyordu. Gizli kararlara göreyse, İstanbul
hükümeti Yunanlıların İzmir`i boşaltmaları için girişimlerde
bulunacak, gerektiğinde halka mitingler yaptırılması
için gizli talimat verilecek, zararlı dernekler denetim
altına alınacak, hükümet zararlı yayınların yasaklanmasına
çalışacaktı. Amasya Görüşmesi sonunda Salih
Paşa, Meclisi Mebusan`ın Anadolu`da toplanmasıyla ilgili
madde dışındaki maddelerin hükümet tarafından
kabul edileceği konusunda güvence vermişse de İstanbul
hükümeti buna uymamış,/dolayısıyla görüşme,
uzun dönemde uzlaşmazlıkla sonuçlanmıştır.
